Không dễ xóa lò thủ công

Cả nước tồn tại bao nhiêu lò gạch thủ công, hiện vẫn chưa có số liệu thống kê cụ thể. Chỉ riêng ĐBSCL đã có khoảng 4.500 lò và dọc các sông lớn ở miền Bắc như sông Hồng, Luộc, Đáy, Đuống, Thái Bình... cũng có hàng ngàn lò gạch thủ công đang hoạt động.

 

Một lò gạch thủ công tại An Giang. Ảnh: Thanh Trúc

 

 

Với gần 1.200 cơ sở - khoảng 2.000 lò thủ công, Vĩnh Long từng được xem là “vương quốc” gạch, gốm tại ĐBSCL. Theo kết quả quan trắc và kiểm tra môi trường của các cơ quan chức năng mới đây, chất lượng không khí tại các khu vực sản xuất gạch, gốm của Vĩnh Long bị ô nhiễm nghiêm trọng, các tiêu chuẩn khí thải và nồng độ bụi đều vượt mức cho phép nhiều lần.

 

Ô nhiễm không khí, môi trường cũng là bức tranh chung của nhiều khu vực tập trung lò gạch thủ công ở An Giang, Đồng Tháp...

 

Những năm qua, các địa phương ở ĐBSCL đã loay hoay tìm giải pháp cải tiến, chuyển đổi công nghệ sản xuất để thay thế cách làm gạch thủ công nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

 

Tỉnh Vĩnh Long đã thí điểm xây dựng nhà máy gạch tuynel (công nghệ Ý, nhiên liệu đốt bằng dầu DO); thí điểm lò nung gạch bằng gas, lò nung liên tục kiểu đứng (công nghệ Trung Quốc)... nhưng cũng chưa có kết quả khả quan.

 

Từ năm 2007, An Giang cũng đã xây dựng đề án nhân rộng mô hình lò nung liên tục kiểu đứng công nghệ Trung Quốc, sau khi thí điểm 2 lò. Theo đề án, toàn tỉnh sẽ xây dựng 100 lò nung liên tục kiểu đứng nhưng đến nay chỉ mới xét duyệt hỗ trợ được cho 7 cơ sở. Kiểu lò này có vốn đầu tư khá cao (400-600 triệu đồng), trong khi vốn vay hỗ trợ chỉ khoảng 30 triệu đồng.

 

Mặt khác, loại lò này sử dụng than đá nên không tận dụng được nguồn trấu dồi dào ở ĐBSCL; quy trình vận hành phức tạp; sản phẩm gạch có màu nhợt nhạt, không hợp thị hiếu người tiêu dùng... nên các cơ sở không mạnh dạn đầu tư.

 

Tại Đồng Tháp, với trên 510 lò gạch, ngói thủ công đang hoạt động, các cơ quan chức năng và chủ cơ sở cũng chưa tìm ra được hướng đi nào để cải tiến công nghệ.

 

 

Theo Quyết định 115/2001/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, các địa phương tổ chức lại sản xuất - kinh doanh vật liệu xây dựng nhằm giảm tối đa việc sử dụng đất canh tác và xây dựng lò thủ công không theo quy hoạch, gây ô nhiễm môi trường; từng bước phát triển sản phẩm gạch không nung ở những vùng không có nguyên liệu nung, tiến tới xóa bỏ việc sản xuất gạch đất sét nung bằng lò thủ công ở ven các đô thị trước năm 2005 và các khu vực khác trước năm 2010. Tuy nhiên, đến nay, cả nước vẫn còn hàng ngàn lò gạch thủ công hoạt động, gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe người dân.

 

Thực tế thời gian qua, nhiều địa phương cũng đã có những quy định cụ thể nhằm từng bước thực hiện Quyết định 115, như: cấm nung gạch trong thời gian sản xuất nông nghiệp; cấm nung gạch, khai thác đất ở những khu vực gần dân cư, gần hành lang bảo vệ đê điều... Tuy nhiên, chủ lò gạch nhiều nơi vẫn không tuân thủ.

 

Khó khăn lớn nhất hiện nay là các chủ lò gạch thủ công chưa chú trọng dành kinh phí cho việc đầu tư công nghệ xử lý khí thải. Trong khi đó, các cơ quan chuyên môn lại hầu như bị động, chưa tìm được giải pháp đồng bộ.

 

Mới đây, Trung tâm Ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ An Giang đã phối hợp với một số đơn vị nghiên cứu cải tiến lò nung liên tục đốt trấu (công nghệ Thái Lan). Lò gạch Năng Gù của bà Hà Thị Bích Vân ở huyện Châu Phú được chọn thí điểm mô hình này tại An Giang. Đến nay, mô hình này cho thấy có nhiều ưu điểm về kinh phí, nguyên liệu, chất lượng sản phẩm và đặc biệt là các yếu tố thân thiện với môi trường.

 

Kiểu lò nung này tuy có hiệu quả bước đầu song cũng chỉ là giải pháp tạm thời. Theo quy hoạch, đến năm 2010, giải pháp thay thế và tiến tới xóa bỏ các lò gạch thủ công trên cả nước chính là lò tuynel với dây chuyền sản xuất hiện đại. Công nghệ tuynel có nhiều ưu điểm, như: chất lượng sản phẩm tốt, không gây ô nhiễm môi trường. Khó khăn lớn nhất là chi phí đầu tư mỗi lò tuynel lên đến 10-20 tỉ đồng, vượt quá khả năng của các cơ sở.

 

 “Vì vậy, trước tiên phải tìm ra công nghệ “bước đệm” sao cho vẫn bảo đảm kiểm soát được tác động môi trường và nằm trong khả năng đầu tư của các cơ sở. Để chuyển đổi hoàn toàn từ thủ công sang công nghệ hiện đại, cần có lộ trình và thêm thời gian” - một cán bộ tài nguyên – môi trường đề xuất.

 

Hiện An Giang đã xác định được lộ trình xóa bỏ lò gạch thủ công. Ông Trần Anh Thư, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên – Môi trường tỉnh An Giang, cho biết từ cuối năm 2008, tỉnh đã không cho mở rộng, xây dựng lò gạch thủ công. Năm 2009, buộc trên 100 cơ sở - gần 400 lò gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng phải di dời và chuyển sang công nghệ tiên tiến. Năm 2010, tiếp tục buộc 147 cơ sở - khoảng 370 lò - chuyển đổi công nghệ. Từ năm 2011-2014, buộc các cơ sở thủ công còn lại phải chuyển đổi dần công nghệ và đầu năm 2015, đóng cửa hoàn toàn các lò gạch thủ công.