AI không lấy việc, trừ khi bạn ngừng học

Trí tuệ nhân tạo (AI) mở ra nhiều cơ hội phát triển nhưng đồng thời khiến nhiều ngành nghề lo ngại nguy cơ mất việc. Để làm rõ tác động của AI đến thị trường lao động Việt Nam, phóng viên Báo Người Lao Động đã trao đổi với TS Huỳnh Văn Hòa Hiệp, chuyên gia công nghệ và đào tạo doanh nhân.

Phóng viên: AI hiện nay đang tác động mạnh nhất đến những ngành nghề nào tại Việt Nam, thưa ông?

- TS HUỲNH VĂN HÒA HIỆP: AI đã và đang tác động mạnh mẽ đến nhiều ngành, trong đó rõ nét nhất là sản xuất, tài chính - ngân hàng và dịch vụ khách hàng.

Ở lĩnh vực sản xuất, việc robot hóa và tự động hóa giúp nâng cao năng suất, giảm chi phí và kéo theo tình trạng cắt giảm lao động phổ thông. Trong lĩnh vực tài chính, các thuật toán AI được ứng dụng để phân tích dữ liệu, dự báo xu hướng, hoạch định cung - cầu khiến nhu cầu tuyển dụng nhân sự phân tích, kế toán hay hoạch định kinh doanh giảm đáng kể...

Tuy nhiên, mức độ thay thế không đồng đều. AI có thể đảm nhiệm những công việc lặp lại mang tính kỹ thuật nhưng không thể thay thế con người ở những vị trí cần sáng tạo, cảm xúc và khả năng phán đoán. Vì thế, tôi vẫn cho rằng doanh nghiệp luôn cần nhân lực, đặc biệt là những người biết sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ thông minh.

Người lao động cần rèn giũa kỹ năng gì để thích ứng với sự phát triển của AI?

- Có 3 nhóm kỹ năng mà AI rất khó thay thế gồm: tư duy phản biện, khả năng sáng tạo, kỹ năng giao tiếp - thương thuyết cấp cao. Đây là những yếu tố mang đậm chất con người, thể hiện năng lực nhận thức, cảm xúc và đạo đức mà máy móc chưa thể sao chép.

Trong kinh doanh, đặc biệt ở môi trường B2B hay B2G (giữa các doanh nghiệp; giữa doanh nghiệp với cơ quan nhà nước - PV), kỹ năng đàm phán, thấu hiểu đối tác và ra quyết định trên cơ sở tin tưởng lẫn nhau là điều không thể giao phó cho AI.

Người lao động cần liên tục học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng mềm. Ngoài kiến thức chuyên ngành, họ cần trang bị khả năng sử dụng công cụ số, quản lý công nghệ, lãnh đạo bản thân và phát triển EQ (chỉ số cảm xúc).

Việc AI phát triển nhanh khiến thị trường lao động dễ "lệch pha". Theo ông, cần giải pháp gì để thu hẹp khoảng cách này?

- Trước hết doanh nghiệp cần chủ động đào tạo lại nhân sự hiện có, thay vì trông chờ hoàn toàn vào lực lượng lao động mới. Người đang làm việc hiểu rõ quy trình, văn hóa và mục tiêu của tổ chức nên khi được trang bị kỹ năng mới, họ sẽ trở thành nguồn lực quý giá.

Về phía Nhà nước, cần có chính sách hỗ trợ đào tạo nghề, khuyến khích chuyển đổi kỹ năng, đặc biệt cho nhóm lao động phổ thông và trung niên - những người dễ bị ảnh hưởng bởi làn sóng tự động hóa. Đồng thời, cần thúc đẩy hợp tác giữa doanh nghiệp với các cơ sở giáo dục, hình thành mô hình "học suốt đời" cho người lao động.

Các trường đại học và trung tâm đào tạo nghề cũng nên nhanh chóng cập nhật chương trình, tăng cường dạy kỹ năng số, kỹ năng sáng tạo, tư duy hệ thống và đạo đức công nghệ. Nếu không có sự điều chỉnh đồng bộ, chúng ta sẽ đối mặt với tình trạng "đào tạo một kiểu, thị trường cần một kiểu khác" - điều đang diễn ra ở không ít ngành nghề hiện nay.

Dưới góc độ đạo đức và pháp lý, theo ông cần có những quy định gì để AI trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực cho con người?

- Chúng ta cần xây dựng khung pháp lý rõ ràng về việc ứng dụng AI trong lao động và sản xuất. Điều này không phải kìm hãm công nghệ mà là đặt ra ranh giới sử dụng hợp lý, bảo vệ quyền lợi người lao động và duy trì giá trị con người trong môi trường làm việc.

Doanh nghiệp khi triển khai AI cần có trách nhiệm xã hội, đánh giá tác động của công nghệ đến nhân sự, đặc biệt với nhóm dễ bị tổn thương. Cần bảo đảm AI chỉ đóng vai trò hỗ trợ - không thay thế hoàn toàn các vị trí then chốt về sáng tạo, tư duy chiến lược và quan hệ con người.

Ngoài ra, việc xây dựng chính sách về AI nên có sự tham gia của các chuyên gia, doanh nghiệp và người lao động để bảo đảm tính cân bằng và thực tiễn. AI là công cụ, không phải "ông chủ". Nếu con người biết sử dụng AI đúng cách, chúng ta sẽ làm chủ tương lai chứ không bị công nghệ dẫn dắt.

Ông có lời khuyên nào cho người lao động Việt Nam trong thời đại AI?

- Tôi luôn tin rằng trong mọi giai đoạn phát triển, con người vẫn là trung tâm của tiến bộ. AI chỉ mạnh khi được con người dẫn dắt và định hướng. Vì vậy, người lao động hãy không ngừng học hỏi, rèn luyện và thích nghi.

Tôi thường nói với học viên và doanh nhân của mình rằng AI sẽ không cướp việc của bạn trừ khi bạn ngừng học. Học để hiểu công nghệ, học để sáng tạo cùng công nghệ - đó là cách tốt nhất để chúng ta không bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên AI.