Có đám đông là có rác: Đừng đổ cho người dân!

Theo dõi các bài viết về thói quen xả rác bừa bãi vừa đăng trên Báo Người Lao Động, thấy đa phần đều cho rằng nguyên nhân là do ý thức người dân. Việc này liệu có công bằng và thuyết phục?

Mới chỉ làm phần ngọn

Tôi cho rằng đó là cách nhìn phiến diện và tâm lý "đổ tội" của các cấp quản lý, kiểu "trăm dâu đổ đầu tằm". Không biết tự bao giờ, tâm lý "đổ tội" cho cấp dưới, cho người dân trở thành một cách hành xử đáng buồn của không ít cán bộ. Thành tích thì giành về mình, thậm chí sẵn sàng dối trá; thất bại thì đổ tại và bị đủ thứ. Từ trời đất, cho đến cấp dưới và cả những người dân thấp cổ bé họng. Nếu không đủ dũng cảm để nhận trách nhiệm khi thất bại thì nên có lòng tự trọng tối thiểu, không đổ vấy trách nhiệm cho thuộc cấp hoặc người dân. Tốt nhất là dám từ chối trọng trách được giao vì quá sức của mình.

Rất nhiều người Việt chúng ta thiếu ý thức giữ gìn vệ sinh chung nhưng do đâu? Không thể do trời sinh ra. Tại sao chỉ xả rác bừa bãi ở trong nước mà ít dám như vậy khi ra nước ngoài? Tại sao người dân nhiều nước không có văn hóa xấu xí như vậy? Nếu không dám đối mặt với sự thật, cứ quanh co đổ "tại" và "bị" như lâu nay e rằng thói quen vứt rác bậy này sẽ ngày càng nặng. Muốn chữa dứt bệnh nào cũng phải tìm đúng nguyên căn, đúng thầy và đúng thuốc. Quan trọng hơn, bao giờ cũng phải ưu tiên "phòng bệnh hơn chữa bệnh". Chống xả rác cấp thời như hiện nay mới chỉ là kiểu làm phần ngọn, nếu không dám bứng gốc thì chặt nhánh này sẽ có nhiều nhánh khác mọc thêm.

Phải nhìn thẳng vào căn nguyên của nạn xả rác hiện nay là từ giáo dục và luật pháp. Giáo dục mẫu giáo đã làm rất tốt việc dạy và rèn cho các cháu ý thức giữ vệ sinh chung. Có lẽ giai đoạn này các cháu chơi là chính nên thầy cô có nhiều thời gian rèn luyện và giúp các cháu hình thành được những thói quen tốt. Khi các cháu lên cấp tiểu học là việc giáo dục những kỹ năng sống bắt đầu lơ là bởi chương trình học quá nặng. Ở cấp THCS và THPT là gần như dồn hết tâm trí vào việc học để thi.

Tôi từng thấy khá nhiều học sinh tiểu học, THCS và THPT xả rác ngoài đường nhưng hiếm thấy học sinh mẫu giáo làm chuyện đó. Nhiều bậc phu huynh cũng hành động ngược lại những gì các cháu được học. Gia đình đáng lẽ phải tiếp tục vun dưỡng những hành vi tốt đẹp thì lại cư xử trái với những điều nhà trường dạy.

Rác ngập tràn tại TP Đà Lạt sau Tết nguyên đán 2018Ảnh: Đình Thi

Chưa chẩn đoán đúng

Luật pháp và các biện pháp chế tài ở nước ta đôi khi có cũng như không, thậm chí chỉ ồn ào thời gian đầu rồi sau đó cứ "vũ như cẩn". Cả người tham gia soạn thảo luật, cán bộ làm công tác quản lý và người thực hiện có lúc hình như cũng không nhớ mình có trách nhiệm gì. Thử làm điều tra bỏ túi về việc này với du khách, sinh viên, người dân và cấp quản lý có lẽ sẽ thấy hiếm ai nhớ rõ ràng, chỉ hiểu lờ mờ là có các quy định về xử phạt hành vi xả rác nhưng cụ thể thế nào thì chịu. Không nhớ thì làm sao thực hiện, làm sao chế tài?

Để cho "bệnh" xả rác bừa bãi di căn như hiện nay, trách nhiệm trước hết thuộc về các cấp quản lý và giám sát. Có lẽ cho đó là việc nhỏ, không chết ai nên xem thường, thậm chí không nhớ. Bản thân mình và gia đình lại chưa gương mẫu. Ở công đường thì không dám xử lý triệt để các vi phạm vì ngại đụng chạm và chẳng được gì. Nếu phạt xả rác bậy mà có lợi như phạt vi phạm pháp luật về giao thông thì nhân viên thừa hành sẽ rình nấp mọi nơi, mọi lúc để xử phạt. Khối người phải chạy vạy để được làm nhân viên xử phạt việc xả rác bậy. Việc gì có lợi cho cá nhân thì thiên hạ giành giật, ngược lại thì lơ là. Lợi tư luôn to hơn lợi chung.

"Bệnh" này hiện chưa được chẩn đoán đúng nên chưa có thuốc chữa hiệu quả.

Nạn xả rác bừa bãi chỉ có thể dứt điểm khi có những biện pháp mạnh và đồng bộ. Những việc này không quá khó. Vấn đề là có chịu làm tới nơi tới chốn hay không. Các đoàn thể bớt làm kiểu phong trào mà đi vào những việc làm thường xuyên, thiết thực. Đó là xử phạt nghiêm minh, quy trách nhiệm cá nhân cho từng cấp quản lý. Là có sự liên thông chặt chẽ về giáo dục giữ vệ sinh môi trường, từ các cháu ở bậc mẫu giáo đến hết cấp THPT và lên đại học. Bỏ rác đúng nơi quy định, giữ gìn vệ sinh và bảo vệ môi trường sống chính là thể hiện lòng yêu nước, ai cũng có thể làm được.