Lắng nghe người dân hiến kế: Đưa công nghệ vào hoạt động bảo tàng

TP HCM không chỉ là TP hiện đại, phát triển mà nơi đây còn là điểm đến thu hút khách du lịch trong và ngoài nước. Ngoài những điểm đến nổi tiếng, TP HCM còn mang lại cho du khách những trải nghiệm thú vị khi ghé thăm nhiều bảo tàng như: Bảo tàng Hồ Chí Minh, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh...

Tuy nhiên, lượng công chúng và du khách đến thăm các bảo tàng tại TP chưa cao, thậm chí nhiều nơi rất vắng, kể cả trong các dịp lễ Tết, cuối tuần.

Ít chú trọng đầu tư quảng bá

Tìm hiểu về hệ thống bảo tàng nhiều nước trên thế giới có thể thấy để bảo tàng "thật" được đông đảo mọi người đến, họ đã xây dựng một hệ thống bảo tàng "ảo". Bảo tàng "ảo" là một khái niệm không xa lạ trong thời buổi công nghệ số hiện nay. Nhìn lại các bảo tàng ở TP HCM, nhiều nơi vẫn còn rất thụ động, thậm chí bỏ quên việc xây dựng website hoặc có nhưng website không có nhiều thông tin. Thậm chí vài nơi còn hiện tin tức từ vài năm trước, vài chỗ bỏ trắng...

Hình thành sớm nhất, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam được thành lập vào thập niên 20 của thế kỷ trước. Thời gian đầu, bảo tàng có 2.893 cổ vật, theo thời gian đến nay, bảo tàng có hơn 30.000 hiện vật có giá trị và 25.000 sách báo, tài liệu. Chức năng của bảo tàng là bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của dân tộc thông qua những hoạt động nghiên cứu, sưu tầm, giám định, phục chế... Tuy nhiên, thực tế là bảo tàng vẫn thiếu sức hút bởi nội dung trưng bày cũ kỹ, chưa thể hiện đúng tầm vóc, giá trị lịch sử của dân tộc.

Bảo tàng Mỹ thuật TP HCM. (Ảnh chỉ có tính minh họa) Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Như đã nói, TP HCM là địa phương sở hữu số bảo tàng có giá trị nhiều mặt về văn hóa - lịch sử nhưng bảo tàng "ảo" vẫn chưa thực sự được đầu tư bài bản. Ngay cả Bảo tàng Lịch sử Việt Nam cũng mới triển khai thử nghiệm "kho mở trực tuyến", giới thiệu một số hiện vật chọn lọc trong "Sưu tập Victor Thomas Holbé".

Có thể nói vấn đề số hóa bảo tàng trên thế giới đã có từ lâu. Ở nước ta từ năm 2013, Bảo tàng Lịch sử quốc gia là nơi tiên phong trong việc xây dựng bảo tàng "ảo". Trên website của Bảo tàng Lịch sử quốc gia (baotanglichsu.vn), người xem chỉ cần click vào mục "Tham quan 3D" sẽ được trải nghiệm những chủ đề trưng bày tại bảo tàng, với những ứng dụng công nghệ hỗ trợ người dùng tối đa, mang lại cảm giác gần với tham quan thực tế nhất. Tuy nhiên, từ năm 2013 đến nay, việc "Tham quan 3D" của Bảo tàng Lịch sử quốc gia cũng chỉ có 7 chủ đề được đưa vào số hóa...

Những bảo tàng có thể tăng số lượng khách tham quan như Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh cũng gần như không chú tâm lắm đến việc đầu tư website. Trang web Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh có nhiều hình ảnh thể hiện các bộ sưu tập hiện vật nhưng lần cập nhật cuối cùng là vào tháng 6-2018. Tại Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ, bảo tàng đầu tiên ở TP HCM ứng dụng công nghệ hologram vào phòng trưng bày nhưng website bảo tàng hiện rất đơn điệu, giao diện cũ và nhiều chỗ bỏ trống.

Xây dựng hệ thống bảo tàng "ảo"

Bảo tàng vốn là lĩnh vực khá trầm lặng, không chỉ ở Việt Nam mà cả trên thế giới. Tuy nhiên, công chúng và du khách vẫn rất muốn đến tận nơi để chiêm ngưỡng, tiếp cận những hình ảnh thuộc về quá khứ, tìm hiểu lịch sử - văn hóa của một địa phương. Không phải ngẫu nhiên mà nhiều nơi trên thế giới đã đầu tư vào các bảo tàng, bởi đó là nơi thể hiện nét văn hóa, lịch sử của một vùng đất hay rộng hơn là một quốc gia.

Do đó, trong xu thế hiện nay, bảo tàng "ảo" không chỉ là giải pháp tốt để kết nối khách tham quan, nghiên cứu với bảo tàng trong tình hình ảnh hưởng bởi dịch và hạn chế đi lại mà còn là xu hướng phát triển, để bảo tàng đến gần hơn với công chúng, đáp ứng nhu cầu tham quan, nghiên cứu trực tuyến. Thực hiện bảo tàng "ảo" để dẫn dắt công chúng đặt chân đến bảo tàng "thật" là con đường ngắn và hiệu quả nhất.

Việc hình thành các chương trình tham quan "ảo" cũng là cách để làm giàu thêm bộ sưu tập bằng việc mua lại các hiện vật mới từ tư nhân. Dĩ nhiên cần có sự tài trợ của những người tâm huyết với văn hóa dân tộc.

Giải quyết được vấn đề bảo tàng "ảo" hiện nay không phải là bài toán dễ. Kinh phí là tất yếu trong chuyện đầu tư nhưng để số hóa cổ vật, hiện vật trưng bày và đưa lên website thì kinh phí thôi chưa đủ mà cần phải có giải pháp công nghệ thích hợp. Đặc biệt, việc chọn công nghệ trình bày là một vấn đề cần lưu ý hàng đầu, bởi sau màn hình, qua những cú click chuột, khách tham quan phải cảm nhận được sự chân thật nhất có thể về các hiện vật, kể cả vết trầy, vết nứt...

Với tình hình hiện nay, bảo tàng phải tìm hướng đi mới để thích nghi với tình hình sau dịch bệnh và đáp ứng nhu cầu thưởng thức hiện đại của công chúng, trong đó quan trọng không kém chính là nhân lực. Bảo tàng lưu giữ cổ vật nhưng đội ngũ nhân sự phải tiếp thu và nắm bắt nhanh xu hướng công nghệ thì bảo tàng mới đến gần hơn với công chúng và khách tham quan. Nhìn vào thực trạng bảo tàng ở nhiều nước trên thế giới, chúng ta thấy du khách sẵn sàng xếp hàng nhiều giờ, bỏ tiền, thậm chí nhiều tiền để mua được tấm vé thăm bảo tàng, nếu điểm đến đó thật sự xứng đáng. Điều đó cho thấy không thể loại trừ vai trò của bảo tàng "ảo", các trang thông tin của những địa điểm này rất sinh động, chứng tỏ cái tâm và cái tầm của các nhà quản lý và nhân viên phục vụ.

Tóm lại, để tồn tại, mỗi bảo tàng ở TP HCM cần xác định khách tham quan là mục tiêu phục vụ cần hướng đến. Loại bỏ tâm lý chủ quan, duy ý chí, trưng bày cái mình có thay vì đáp ứng, thỏa mãn yêu cầu công chúng kỳ vọng khi tìm đến với bảo tàng. Trên cơ sở đó, đổi mới cách tổ chức, vận hành của bảo tàng, kiện toàn đội ngũ theo hướng tinh gọn, chất lượng, cập nhật ứng dụng công nghệ nhằm thích ứng với xu hướng chung của thế giới, phù hợp nhu cầu ngày càng đa dạng của khách tham quan. Chỉ khi làm được điều này, bảo tàng mới thật sự phát huy được vai trò tích cực trong đời sống xã hội.