Lo quá, Lý Sơn ơi...!

Lý Sơn, huyện đảo thuộc tỉnh Quảng Ngãi, gồm 2 đảo là đảo Lớn (gồm 2 xã: An Hải, An Vĩnh) và đảo Bé (cù lao Bờ Bãi, xã An Bình). Tên "cúng cơm" của Lý Sơn là cù lao Ré, bởi xưa kia trên đảo có nhiều cây ré - một loại cây họ gừng, mọc hoang. Nơi đây có 5 ngọn núi thiêng, gọi là Ngũ Linh, gồm: Thới Lới, Hòn Tài, Hòn Sỏi, Hòn Vung, Giếng Tiên. Lý Sơn xưa có rừng bạt ngàn và nhiều suối, đẹp như tranh… Thế nhưng, nay tất cả chỉ còn là những hoài niệm.

15 năm trước

Tôi chạy Honda 67 rồi trèo lên đỉnh Thới Lới đón bình minh. Đất Lý Sơn chỉ phải lòng các loại bắp, khoai, mía, đậu, đặc biệt là hành và tỏi - loài thực vật có họ hàng xa với cây ré thuở xưa. Hành và tỏi Lý Sơn nổi tiếng khắp nước. Độc đáo nhất là loại "tỏi cô đơn". Hình như bao nhiêu tinh túy của trời, đất, đá, gió đều dồn vào đó. Tỏi Lý Sơn khó tính. Đất lót phải là đất xám đỏ của núi lửa Lý Sơn. Phía trên rải cát biển tại chỗ. Đất và cát không được lẫn tạp chất. Rồi phải là gió và nước Lý Sơn mới thành thương hiệu "Tỏi Lý Sơn" được.

Thật khó quên những cô gái chân quê ở đảo Bé. Cứ chiều về là họ tất tả hồn nhiên ra biển tắm. Cả đảo không có điện. Nước ngọt phải chở từ đất liền ra, giá trên 200.000 đồng/m3, chỉ để uống và nấu ăn.

Chuyển mình từ năm 2007

Du lịch Lý Sơn bắt đầu khởi động từ năm 2007 với những cơ sở lưu trú tạm đủ tiện nghi và cảnh quan kỳ thú. Khách tha hồ tìm hiểu về thổ nhưỡng và địa chất núi lửa. Cứ thử sức chinh phục Ngũ Linh sơn để ngắm hoàng hôn và đợi bình minh. Bãi đá và những bờ ruộng đá ong ở đảo Bé, cổng Tò Vò ở đảo Lớn cùng các miệng núi lửa độc đáo, chẳng hề kém cạnh Jeju (Hàn Quốc).

Cảnh đẹp ở Lý Sơn độc đáo, không lẫn vào đâu được. Từ hang Câu, hang Cò, hang Kẻ Cướp đến đình làng An Hải, đền thờ cá Ông, giếng Tiên... Chùa Hang, được gọi là "Thiên Khổng Thạch Tự" - chùa trong hang đá do trời sinh, xây dựng cách đây gần 400 năm, gắn liền với lịch sử chủ quyền Hoàng Sa, Trường Sa. Trước chùa, những cây bàng vuông do các tráng sĩ mang giống từ Hoàng Sa về trồng, trải mấy trăm năm, vẫn kiên gan cùng tuế nguyệt. Âm Linh tự, còn gọi là đền Hoàng Sa, là nơi thờ tự những dân binh trong đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải thời nhà Nguyễn, đã có công khai phá quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Lý Sơn là đảo nhỏ, diện tích chưa tới 10 km2 nhưng dân số gần 23.000 người, mật độ bình quân gấp 8 lần so với cả nước, cao nhất trong các đảo. Nhà cứ sát rạt, chen chúc, đường hẹp, xe 16 chỗ chỉ chạy được một chiều. Đi qua mấy rẫy hoa màu, mùi thuốc sâu xông lên nồng nặc. Ngư nghiệp dù có số lao động ít hơn nông nghiệp nhưng của cải làm ra gấp 5 lần. Các núi trên đảo đều là miệng núi lửa. Đất toàn bazan xám đỏ. Đá magma đen tuyền và đá ong nâu đỏ.

Tôi đã đi thuyền qua xã An Bình, đảo Bé. Biển đẹp sững sờ với những rạn san hô lóng lánh. Từng bầy cá chuồn bay lên khỏi mặt biển chào đón khách. Nước trong xanh rợn người và cát trắng lóa mắt. Những ô ruộng lớn nhỏ được chia cắt bởi các bờ đá ong xếp chồng ngộ nghĩnh như tường thành trong trò chơi của tạo hóa.

Khu vực cầu cảng đảo Bé ở huyện Lý Sơn, tỉnh Quảng NgãiẢnh: Tử TrựcThay đổi chóng mặt

Tháng 4-2016, tôi trở lại đảo Bé bằng cano cao tốc. Tàu chạy như xé gió, không còn thấy cá chuồn bay chào khách. Đảo nhỏ, bề ngang chỉ hơn 1 km mà xe điện chạy tấp nập. Mấy bãi tắm hẹp đầy bạt dù cho khách thay đồ, vệ sinh và tắm lại.

Vào dịp cuối tuần và ngày lễ, Lý Sơn luôn quá tải nhưng cứ vô tư đón thêm khách. Đi và về đảo Bé phải giành giật chỗ. Dù có lực lượng biên phòng giám sát nhưng vẫn có tàu xé rào, chở quá tải, không đủ áo phao.

Lý Sơn giờ ngột ngạt vì mật độ xây dựng đang phá vỡ cảnh quan vốn có. Đường phố quanh năm ngổn ngang. Nghe đâu dự kiến cuối năm 2018 sẽ khởi công xây khách sạn Sea View 4 sao, cao 10 tầng ở Lý Sơn. Tổ hợp khách sạn, dịch vụ, giải trí rộng 20 ha đất liền và 50 ha mặt biển này thuộc xã An Vĩnh, ngay cổng Tò Vò, chùa Đục (núi Giếng Tiên)… với đường kè bê-tông rộng 7 m; một bên là khu dân cư, khu nghĩa trang; một bên là âu thuyền, nơi hiện có vài chục tàu cá của ngư dân neo đậu…

Ngược đời là Lý Sơn cũng đang xây dựng kế hoạch biến huyện đảo thành công viên địa chất toàn cầu, trình UNESCO công nhận. Hai việc này không thể song hành, chỉ có thể chọn một trong hai. Lý Sơn đang tự đánh mất mình. Có cách gì hạn chế tốc độ gia tăng dân số lẫn xây dựng? Nếu cứ để Lý Sơn phát triển nóng như hiện nay thì du lịch vỡ trận.

Lo quá, Lý Sơn ơi!