Phát triển không gian xanh công cộng

Không gian xanh công cộng (KGXCC) là môi trường tự nhiên, được tự nhiên hóa một phần hoặc hoàn toàn bởi thực vật, mặt nước và là những không gian công cộng ngoài trời nhằm phục vụ các hoạt động thể chất, thư giãn tinh thần, giao tiếp xã hội, sinh hoạt cộng đồng và các hoạt động vui chơi, giải trí khác của người dân. Xét trong giới hạn đơn vị ở, KGXCC tại các chung cư là những sân chơi, khu tập thể thao; khu cây xanh; lối đi/tuyến đường nội bộ có cây xanh thuộc sở hữu chung của cư dân.

Bài học kinh nghiệm từ một số TP thông minh

Trong bối cảnh hội nhập khu vực và TP HCM trong mạng lưới các TP thông minh trong ASEAN thì những bài học kinh nghiệm về tổ chức KGXCC ở các TP thông minh trong ASEAN có ý nghĩa nhất định, giúp nâng cao chất lượng mô hình KGXCC ở các chung cư tái định cư (TĐC) tại TP HCM. Xin giới thiệu các đặc điểm KGXCC của 3 TP thông minh: TP Singapore (Singapore), Kuala Lumpur (Malaysia) và Manila (Philippines).

Tại Singapore, 30% các khu đô thị lớn được cây xanh bao phủ. Mật độ cây xanh cao khiến không khí ở các khu đô thị trở nên dễ chịu dù có rất nhiều tòa nhà cao tầng. Những công trình lớn bắt buộc phải có không gian cho cây xanh mới được cấp phép xây dựng. Do vậy, các tòa nhà cao tầng đều được thiết kế để có không gian cho cây xanh phát triển. Phần mái và sảnh của nhiều tòa nhà là nơi trồng cây. Ngoài ra, tận dụng mọi khoảng trống để trồng cây xanh. Cây xanh được bảo vệ nghiêm ngặt và chính phủ có các biện pháp mạnh nhằm xử lý các trường hợp xâm hại cây.

Tại Kuala Lumpur, hiện trạng hệ thống nhà ở cũng giống TP HCM, có khu đô thị mới cùng tồn tại với các khu nhà ở cũ kỹ, xuống cấp. Theo đánh giá trong bản kế hoạch quy hoạch Kuala Lumpur năm 2020, việc bỏ bê, bảo trì và xây dựng kém đều ảnh hưởng chung TP. Do vậy, các chương trình nâng cấp và tái phát triển sẽ được tiến hành để cải thiện các tiêu chuẩn và chất lượng môi trường của hệ thống nhà ở hiện hữu, dù là nhà sở hữu tư nhân hay chung cư công cộng. Nhờ vậy, chất lượng môi trường nhà ở đã được cải thiện đáng kể trong những năm gần đây tại các khu dân cư mới. TP được xây dựng trên vùng đất xung quanh có nhiều đồi, chính phủ dành ra các khoảng đất trống với ưu thế của vùng đồi cây xanh để làm công viên, các khu bảo tồn rừng. Bên cạnh đó, chú trọng bảo vệ tự nhiên và hòa nhập giữa kiến trúc đô thị với tự nhiên. Từ các công trình cơ quan nhà nước đến những công trình nhà cao tầng dân dụng trong đô thị đều có KGXCC xen kẽ.

Còn tại Manila, theo nghiên cứu của PGS-TS Nguyễn Minh Hòa ("Đô thị học: Những vấn đề lý thuyết và thực tiễn", NXB ĐHQG TP HCM), đối với mảng xanh công cộng, chính quyền TP đã có những chính sách trong công tác quy hoạch, phát triển đô thị như: tái cấu trúc đô thị nén, chuyển loại hình nhà ống sang nhà chung cư cao tầng. Những phần đất "dôi ra do xây nhà cao tầng được dành cho không gian công cộng" với nhiều mảng xanh. Yếu tố thiên nhiên trong đô thị được giữ gìn "trong tình trạng nguyên thủy".

TP HCM cần kiên quyết trong việc giữ gìn và phát triển mảng xanh đô thị ở các khu nhà ở Ảnh: Tấn Thạnh

Nâng cao chất lượng mô hình KGXCC tại TP HCM

Từ những cách làm hay về KGXCC của một vài TP thông minh trong ASEAN, TP HCM có thể tham khảo, học hỏi kinh nghiệm như phương pháp xây dựng vườn trên mái, cải tạo không gian cũ, phương pháp vận hành để duy trì KGXCC hoạt động hiệu quả, khuyến khích cư dân tham gia tích cực vào việc tạo dựng bản sắc riêng cho KGXCC. Bên cạnh đó là việc áp dụng quy định thiết kế xây dựng, biện pháp xử phạt nếu vi phạm. Tuy nhiên, thực tiễn các chung cư TĐC ở TP HCM cho thấy mỗi chung cư có những đặc điểm khác nhau nên việc xem xét cải tạo sẽ phụ thuộc đặc điểm các hộ nhân khẩu gắn với mỗi chung cư.

Trong quy hoạch và quản lý đô thị, các cơ quan hữu quan cần kiên quyết trong việc giữ gìn và phát triển mảng xanh đô thị nói chung và ở các khu nhà ở nói riêng, đặc biệt quan tâm đến phát triển mảng xanh tại các khu TĐC. Cần đưa tiêu chí xanh vào công tác quy hoạch, thiết kế, xây dựng ở tất cả loại hình nhà ở, không phân biệt loại hình TĐC, nhà ở xã hội hay nhà ở thương mại (như cách làm của Singapore). Những chung cư TĐC mới xin cấp phép xây dựng phải bảo đảm và tuân thủ đúng quy định, quy chuẩn, các chỉ tiêu bắt buộc về KGXCC. Ngoài ra, cần phải tiến hành thanh tra, kiểm tra việc thực hiện đúng các chỉ tiêu xây dựng, xử lý nghiêm các trường hợp xây dựng sai, cắt xén diện tích không gian công cộng.

TP HCM có thể xem xét các giải pháp khuyến khích, để có nhiều hơn nữa các nhà đầu tư công trình xanh với mục tiêu hướng tới phát triển bền vững. Đối với quy hoạch các chung cư TĐC mới, cần chú trọng xây dựng kết hợp bảo vệ cảnh quan thiên nhiên, tận dụng tối đa yếu tố thiên nhiên làm cảnh quan cho không gian chung.

Trong thiết kế khu ở nói chung và ở các chung cư TĐC nói riêng, nếu không còn diện tích cho KGXCC ở mặt đất nên xem xét thiết kế tận dụng các không gian chung của công trình để phát triển cây xanh. Cần thiết phải có vườn cộng đồng hay công viên cộng đồng. Lắng nghe ý kiến cộng đồng để biết nhu cầu sử dụng KGXCC là gì, từ đó có phương án bố trí cơ sở vật chất phục vụ nhu cầu vui chơi, giải trí, giao tiếp cộng đồng hiệu quả.

Việc thiết kế KGXCC cần bảo đảm phù hợp với các hoạt động cơ bản của cư dân và bảo đảm tính an toàn, an ninh, tiện nghi và thẩm mỹ. Tính tiếp cận và kết nối từ căn hộ đến KGXCC là bắt buộc. Bên cạnh đó, nên đa dạng các hoạt động xung quanh KGXCC để khuyến khích cư dân tham gia.

Trong việc vận hành KGXCC, có phương án bảo đảm không gian được sử dụng đúng chức năng, tránh các trường hợp lấn chiếm sử dụng sai mục đích. Có chế tài, xử lý tình trạng lấn chiếm, sử dụng KGXCC sai mục đích, xâm phạm, phá hoại tài sản chung; phân khu buôn bán cụ thể một cách hợp lý nếu cần thiết (làm ki-ốt cố định cho thuê). Tuyên truyền ý thức cho người dân chung tay bảo vệ tài sản chung và giữ gìn cảnh quan môi trường sạch - đẹp… n