Song hành cùng sự phát triển đó là những vấn đề nan giải về bản quyền, khiến sách điện tử (ebook) trở thành "con dao hai lưỡi" đối với cả người đọc lẫn nhà sản xuất.
"Thư viện di động"
Theo thông tin từ Hội Xuất bản Việt Nam, trong nửa đầu năm 2025, tỉ lệ xuất bản ấn phẩm điện tử (tính theo đầu sách) đạt khoảng hơn 15%. Nhiều nhà xuất bản (NXB), công ty sách có xu hướng chuyển dần việc tiếp cận bạn đọc từ sách in sang sách điện tử.
Cả nước hiện có 57 NXB trực thuộc 54 cơ quan chủ quản, bao gồm 31 NXB sách điện tử (chiếm 54%). Cùng với 27 cơ sở phát hành, sách điện tử có điều kiện tăng nhanh về số lượng để cung cấp tới độc giả.
NXB Chính trị Quốc gia Sự thật là một trong những đơn vị đi đầu trong hoạt động xuất bản sách điện tử. Song song với việc biên tập và xuất bản sách giấy truyền thống, thời gian qua, NXB này còn chú trọng phát triển sách điện tử, sách nói, sách đa phương tiện.
Nhiều bạn trẻ trải nghiệm nghe sách điện tử tại Đường sách TP HCM
Tháng 5-2025, dự án "Tủ sách điện tử Chủ tịch Hồ Chí Minh" của NXB Chính trị Quốc gia Sự thật gồm 135 đầu sách được thực hiện. Việc số hóa này giúp bạn đọc dễ dàng tiếp cận kho tư liệu quý giá về tư tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh.
Bên cạnh đó, các công ty công nghệ trong lĩnh vực xuất bản như Bookas, Waka… cũng đóng vai trò tiên phong khi xây dựng nền tảng đọc trực tuyến, với kho nội dung phong phú và giao diện thân thiện. Ứng dụng sách nói Bookas đến nay đã phát triển hơn 2.000 đầu sách điện tử và sách nói. Trong đó, hơn 200 tác giả đã tự xuất bản sách thành công thông qua hệ thống này.
Theo nhà phê bình văn học - TS Hà Thanh Vân, ưu thế lớn nhất của sách điện tử là khả năng xóa bỏ mọi giới hạn vật lý trong việc lan tỏa tri thức. Chỉ với một thiết bị công nghệ như điện thoại thông minh hay máy đọc sách, người dùng đã có thể mang theo cả "thư viện di động" bên mình.
"Ebook mở rộng biên độ của văn hóa đọc, biến việc đọc không chỉ là hành động cá nhân mà còn là quá trình số hóa tri thức, nơi con người vừa tiếp nhận vừa lan tỏa hiểu biết trong thời đại công nghệ" - TS Hà Thanh Vân nhấn mạnh.
Xây dựng "văn hóa đọc sạch"
Dù mang đến nhiều cơ hội, sách điện tử lại đang trở thành nỗi trăn trở của nhiều đơn vị xuất bản bởi tình trạng xâm phạm bản quyền. Chỉ cần vài cú nhấp chuột, hàng trăm đầu sách điện tử đã có thể bị sao chép, bán lại trên các sàn thương mại điện tử với giá rẻ hoặc chia sẻ công khai trên Telegram, Zalo, Facebook hay các nhóm đọc sách miễn phí.
Ông Nguyễn Anh Dũng, người sáng lập Sbook và Bookas, cho biết mỗi cuốn sách được đưa lên các nền tảng như Bookas phải trải qua một quy trình công phu: định dạng nội dung, hiệu chỉnh kỹ thuật, thiết kế bìa, thu âm audio book, quảng bá tiếp thị, bảo mật file và cấp mã số ISBN hợp pháp.
"Tổn thất do sách lậu gây ra không còn dừng ở mức vài trăm triệu đồng hay vài chục đầu sách bị sao chép, mà phải tính bằng con số hàng tỉ đồng mỗi năm. Điều đáng buồn là nhiều đối tượng luôn nhắm vào những cuốn sách bán chạy, đang được yêu thích, khiến công sức, trí tuệ và tâm huyết của tác giả lẫn đơn vị sản xuất bị đánh cắp một cách trắng trợn" - ông Nguyễn Anh Dũng trăn trở.
Không chỉ thiệt hại về kinh tế, tình trạng sách lậu còn kéo theo hệ lụy về chất lượng. Nhiều bản ebook bị chỉnh sửa vô tội vạ, thiếu trang, sai chính tả hoặc chèn quảng cáo, làm sai lệch nội dung tác phẩm gốc. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín của tác giả, NXB và trải nghiệm của người đọc.
TS Hà Thanh Vân cho rằng để xây dựng "văn hóa đọc sạch" trong môi trường số, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa 3 chủ thể quan trọng là cơ quan quản lý, đơn vị xuất bản và chính người đọc. Trong đó, nhà nước cần hoàn thiện hành lang pháp lý phù hợp với thực tế số hóa, bảo vệ bản quyền; đồng thời tăng cường chế tài, xử phạt; khuyến khích các mô hình chia sẻ hợp pháp như thư viện số, kho ebook bản quyền.
Theo bà Hà Thanh Vân, các đơn vị xuất bản cần thay đổi tư duy, không xem ebook là bản sao của sách in mà là sản phẩm sáng tạo riêng, có thể kết hợp đa phương tiện, chú giải hoặc quyền truy cập độc quyền. Yếu tố then chốt vẫn là ý thức của người đọc: tôn trọng công sức sáng tạo và coi việc trả phí là hành vi văn hóa.
TS Hà Thanh Vân nhận định: "Quá trình này không thể thay đổi ngay nhưng với sự chung tay của nhà nước, NXB, truyền thông, giáo dục và gia đình, nhận thức của độc giả về "văn hóa đọc sạch" sẽ dần được nâng cao".
Bookas đã bắt đầu triển khai một nền tảng cho phép tác giả, họa sĩ, nhạc sĩ, nhà nghiên cứu đăng ký tác phẩm của mình dưới dạng NFT (Non-Fungible Token) bản quyền, tạo nên hệ sinh thái IP (Intellectual Property) minh bạch và liên thông.
và quét mã QR
Bình luận (0)