Chế tài doanh nghiệp nợ BHXH còn sơ hở

Tại Hội nghị "Giải pháp thúc đẩy mở rộng độ bao phủ người tham gia BHXH ở những nơi có quan hệ lao động trên địa bàn TP HCM" do BHXH, LĐLĐ, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội TP HCM tổ chức ngày 30-7, ông Nguyễn Quốc Thanh, Phó Giám đốc BHXH TP HCM, cho biết trong 6 tháng đầu năm 2024, tổng số tiền các đơn vị chậm đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) cho người lao động (NLĐ) là hơn 6.871 tỉ đồng, chiếm 7,32% kế hoạch thu được giao. Nếu trừ số tiền bảo hiểm chậm đóng dưới 1 tháng và số nợ khó thu thì số nợ còn lại là hơn 4.476 tỉ đồng (chiếm 4,77% kế hoạch thu).

Chưa khởi tố vụ án nào

So sánh với cùng kỳ năm 2023 (tổng nợ bảo hiểm hơn 6.222 tỉ đồng), số nợ BHXH, BHYT, BHTN tăng hơn khoảng 649 tỉ đồng. Ngoài nợ, chậm đóng, tình trạng trốn đóng BHXH cũng diễn ra khá phổ biến. Qua rà soát đối chiếu dữ liệu với cơ quan thuế, BHXH TP HCM phát hiện 7.912 doanh nghiệp (DN) có đăng ký thuế nhưng chưa tham gia BHXH và 49.433 DN đã tham gia BHXH nhưng chưa đầy đủ cho NLĐ.

Để hạn chế tình trạng nợ, từ đầu năm đến nay, BHXH TP HCM đã thực hiện thanh tra, kiểm tra tại 917 đơn vị với tổng số tiền chậm đóng BHXH, BHYT, BHTN là 176,3 tỉ đồng. Tại thời điểm thanh tra, kiểm tra, các DN đã khắc phục 52 tỉ đồng (tỉ lệ trên 29%). Kết quả thanh tra, kiểm tra, cơ quan chức năng đã lập biên bản xử phạt vi phạm hành chính (VPHC) 85 đơn vị; kiến nghị ban hành 61 quyết định xử lý VPHC với tổng số tiền phạt hơn 3,9 tỉ đồng.

Trong lúc biện pháp thanh tra, kiểm tra, xử phạt VPHC chỉ mang lại hiệu quả nhất định, theo quy định hiện hành, hình thức chế tài khởi tố theo quy định của Bộ Luật Hình sự đối với hành vi gian lận, trốn đóng, chậm đóng BHXH, BHYT, BHTN được xem là phương thuốc hữu hiệu, có tính răn đe nhất. 

Tuy nhiên, theo thượng tá Ngô Thuận Lăng, Phó trưởng Phòng Cảnh sát Kinh tế - Công an TP HCM, trong số 66 vụ việc, tin báo, kiến nghị khởi tố có liên quan đến đơn vị sử dụng lao động do cơ quan BHXH chuyển qua từ năm 2020 đến nay, Công an thành phố chưa khởi tố được vụ án, bị can nào. 

Theo đó, để có căn cứ xử lý theo quy định tại điều 216 Bộ Luật Hình sự về tội trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho NLĐ thì bắt buộc người vi phạm phải bị xử lý VPHC về hành vi này. Song, các hồ sơ kiến nghị khởi tố của cơ quan BHXH chuyển đến thì họ chỉ bị xử lý VPHC đối với hành vi chậm đóng, đóng không đúng mức quy định. 

Bên cạnh đó, hồ sơ, chứng cứ phía BHXH chuyển giao cho cơ quan cảnh sát điều tra toàn là bản photocopy, không có giá trị pháp lý; cơ quan BHXH không cung cấp được chứng từ chứng minh việc đã tống đạt quyết định xử phạt VPHC cho DN về hành vi trốn đóng BHXH nhưng họ vẫn cố tình vi phạm. "Nhiều trường hợp tổ chức, cá nhân có biểu hiện vi phạm lợi dụng kẽ hở của pháp luật để thay đổi pháp nhân hoặc tuyên bố phá sản để tránh né các nghĩa vụ với NLĐ, gây khó khăn cho việc điều tra, xác minh" - thượng tá Ngô Thuận Lăng nói.

Chặt hơn, mạnh tay hơn

Ông Phạm Chí Tâm, Phó Chủ tịch LĐLĐ TP HCM, cho biết tính đến cuối tháng 6-2024, toàn thành phố có 17.365 DN nợ BHXH từ 3 tháng trở lên với tổng số tiền 3.055 tỉ đồng, khiến 93.000 NLĐ không được hưởng kịp thời các quyền lợi khi thai sản, ốm đau, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp, tử tuất…

Để hạn chế tình trạng này, ông Tâm cho rằng BHXH TP HCM cần tiếp tục tham mưu cho UBND thành phố chỉ đạo các ngành chức năng tăng cường quản lý nhà nước về hoạt động của các đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn; chỉ đạo các ngành công an, tòa án, thi hành án… xử lý nghiêm các DN cố tình trốn đóng, chiếm dụng tiền đóng BHXH, BHYT, BHTN của NLĐ. 

"Cơ quan BHXH cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, chú trọng thực hiện thanh tra đột xuất hoặc chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra đối với các DN chây ì khắc phục nợ BHXH. Cùng với đó, cần xem xét áp dụng các biện pháp mạnh như phong tỏa hóa đơn của DN trốn đóng BHXH; cấm xuất cảnh đối với trường hợp nợ BHXH trên 12 tháng" - ông Tâm đề xuất.

Theo đại diện Công an TP HCM, để nâng cao hiệu quả công tác điều tra, xử lý tội phạm trục lợi BHXH, BHYT, BHTN, cơ quan chức năng cần sớm có hướng dẫn cụ thể về hành vi gian dối và thủ đoạn khác để cấu thành hành vi trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN nhằm có cơ sở xử lý VPHC và xử lý hình sự khi tái phạm; có hướng dẫn cụ thể hơn về việc xử lý hành vi trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho NLĐ thực hiện trước ngày 1-1-2018. 

Trong quá trình xử lý VPHC, cơ quan BHXH cần thực hiện đầy đủ trình tự, thủ tục như: lập biên bản giao quyết định xử phạt VPHC cho người vi phạm, có tài liệu thể hiện việc áp dụng các biện pháp cưỡng chế của cơ quan BHXH đã áp dụng đối với đơn vị vi phạm… Cơ quan BHXH cần khẩn trương cung cấp đầy đủ thông tin, tài liệu theo yêu cầu của cơ quan điều tra; làm rõ khoản tiền trốn đóng, chậm đóng và tiền lãi nhằm xác định mức độ thiệt hại của hành vi vi phạm. 

Ngoài ra, Công an và BHXH thành phố cần tiếp tục phối hợp nhận diện, lên danh sách các đơn vị sử dụng lao động có dấu hiệu nghi vấn vi phạm pháp luật về trục lợi, gian lận, trốn đóng BHXH, BHTN, BHYT. Khi xác định có dấu hiệu vi phạm, cơ quan BHXH cần kịp thời chuyển giao thông tin, tài liệu về hành vi vi phạm cho cơ quan công an để nhanh chóng xác minh, đánh giá đúng bản chất hành vi vi phạm, làm căn cứ xử lý hình sự, bảo đảm tính răn đe của pháp luật.