Chuyên gia góp ý: Không vội luật hoá AI

Ngày 7-10, Trường Đại học Kinh tế - Luật (ĐHQG TP HCM) phối hợp với Báo Pháp luật TP HCM tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề "AI và Pháp luật: Kinh nghiệm quốc tế và một số gợi mở cho Việt Nam".

Cần linh hoạt thay vì "khung cứng"

Phát biểu tại hội thảo, PGS-TS Ngô Hữu Phước, Phó trưởng khoa phụ trách Khoa Luật Kinh tế, Trường Đại học Kinh tế - Luật, trình bày tham luận về tác động của trí tuệ nhân tạo (AI) đến hệ thống pháp luật, kinh nghiệm lập pháp của các quốc gia trên thế giới và những gợi mở chính sách cho Việt Nam.

Theo ông Phước, Trung Quốc là một trong những quốc gia có cách tiếp cận đáng chú ý trong quản trị AI. Nước này áp dụng mô hình đa tầng, kết hợp giữa các đạo luật cơ bản như Luật An ninh mạng (2017), Luật An ninh dữ liệu (2021), Luật Bảo vệ thông tin cá nhân (2021) với các quy định chuyên ngành, quy định địa phương và tiêu chuẩn kỹ thuật mang tính "luật mềm" (soft law). Cách tiếp cận này giúp Trung Quốc vừa quản trị chặt chẽ, vừa tạo điều kiện thử nghiệm công nghệ trong phạm vi kiểm soát.

Ưu điểm nổi bật là tốc độ và tính linh hoạt, cho phép điều chỉnh chính sách nhanh theo thực tiễn công nghệ, đồng thời thúc đẩy phát triển hệ sinh thái AI mạnh mẽ. Tuy nhiên, mô hình này cũng bộc lộ hạn chế về quyền riêng tư, sự chồng chéo pháp lý và nguy cơ kìm hãm đổi mới sáng tạo do sự can thiệp sâu của Nhà nước.

Từ kinh nghiệm quốc tế, PGS-TS Ngô Hữu Phước cho rằng Việt Nam chưa nên ban hành Luật riêng về AI trong giai đoạn hiện nay. Lý do là hệ sinh thái AI trong nước chưa đủ độ "chín" để luật hoá. Trong khi đó, "khung pháp lý cứng" sẽ kìm hãm đổi mới. Mặt khác, nguồn lực quản lý nhà nước còn hạn chế.

Thay vào đó, ông đề xuất ban hành khung đạo đức AI (code of conduct) để định hướng ứng xử và phát triển có trách nhiệm; xây dựng sandbox AI cho phép thử nghiệm có kiểm soát; đồng thời sửa đổi, bổ sung các luật hiện hành nhằm lồng ghép quy định liên quan đến AI vào hệ thống pháp luật sẵn có.

Theo chuyên gia, những định hướng này sẽ giúp Việt Nam tận dụng cơ hội từ AI một cách linh hoạt, an toàn và phù hợp với điều kiện thực tế của đất nước.

Khi AI gõ cửa bệnh viện

Theo PGS-TS Lê Minh Khôi – Trưởng phòng Khoa học và Đào tạo, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM, so với các lĩnh vực như kinh tế hay truyền thông, AI trong y khoa đã được phát triển với nhiều mô hình tiên tiến. Tuy nhiên, việc ứng dụng thực tế vẫn còn dè dặt. "Các bác sĩ vẫn đang trong quá trình thăm dò, xem AI là "bạn" hay là "thù" - ông PGS-TS Lê Minh Khôi chia sẻ.

Theo PGS-TS Lê Minh Khôi, việc đưa AI vào lĩnh vực y tế đặt ra hàng loạt nguy cơ tiềm tàng như an toàn dữ liệu và tính riêng tư, thiên lệch trong thuật toán và đạo đức, vấn đề về an toàn, trách nhiệm và minh bạch...

Một trong những nguy cơ lớn là "ảo giác" của AI. Khi sai sót xảy ra trong hệ thống được triển khai rộng rãi, hậu quả có thể ảnh hưởng đến hàng ngàn bệnh nhân. Câu hỏi về trách nhiệm pháp lý cũng rất nan giải: Nếu AI gây sai sót trong chẩn đoán hoặc điều trị, ai sẽ là người chịu trách nhiệm – bác sĩ sử dụng, nhà phát triển hệ thống, đơn vị phân phối, bệnh viện hay cơ quan quản lý?

Ngoài ra, nếu bác sĩ quá phụ thuộc vào AI, họ có thể giảm khả năng tư duy và phán đoán lâm sàng, đồng thời mất dần kỹ năng phát hiện và điều chỉnh sai sót, trong khi đó, sự giám sát của con người vẫn là yếu tố không thể thay thế. Ngoài ra, tâm lý bảo thủ, nỗi lo mất việc hoặc thiếu hiểu biết về công nghệ cũng khiến nhiều nhân viên y tế ngần ngại tiếp cận AI.

Về thách thức pháp lý, PGS-TS Lê Minh Khôi nhận định tốc độ phát triển của AI hiện vượt xa khả năng điều chỉnh của hệ thống quy định. Công nghệ đi quá nhanh, trong khi quy định lại chậm chạp, khiến chúng ta rơi vào thế "ngộp" giữa 2 cực: nếu siết chặt thì kìm hãm đổi mới, còn buông lỏng thì rủi ro cho bệnh nhân. Bên cạnh đó, hạ tầng dữ liệu y tế ở Việt Nam vẫn phân mảnh, thiếu thống nhất và không đồng đều về chất lượng, gây khó khăn cho việc huấn luyện cũng như kiểm định các mô hình AI.

Ông Khôi kết luận, AI là cơ hội lớn cho ngành y nhưng cũng là phép thử về năng lực thích ứng, tư duy cởi mở và tinh thần trách nhiệm của con người trong kỷ nguyên số.