Bi kịch xuất khẩu lao động "chui"

Không đi xuất khẩu lao động (XKLĐ) qua các công ty chính thống, hàng trăm người dân lao động tự do tại các miền quê ở Nghệ An đã tự tìm đường sang Trung Quốc lao động "chui" nhằm giảm chi phí với những thủ tục khắt khe. Tuy nhiên, đối mặt với đó là những hệ lụy khôn lường về an ninh, trật tự, thậm chí cả tính mạng, chưa kể bị bán, bị bắt cóc tống tiền người thân…

Bắt cóc vợ, con - đòi tiền chuộc

Đã nhiều tháng nay, gia đình bà Nguyễn Thị Lành (trú tại xóm 5, xã Nam Lộc, huyện Nam Đàn, Nghệ An) chưa có một bữa cơm ngon lành kể từ ngày cô con dâu bị mất tích bên Trung Quốc. Con trai bà là anh Nguyễn Công Lợi (SN 1994) kết hôn với chị Nguyễn Thị Hoài (SN 1998, quê quán thị trấn Thiên Cầm, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh) được một thời gian thì sinh em bé.

Tuy nhiên, đứa trẻ đoản mệnh đã qua đời sau vài ngày được chào đời. Vì gia đình kinh tế khó khăn, thấy một số người trong địa phương đã và đang làm việc bằng con đường tiểu ngạch tại Trung Quốc, nên Lợi bàn với vợ và quyết định "liều" một chuyến.

Theo chân những mối lái đưa người vượt biên sang Trung Quốc, vợ chồng Lợi đã có mặt tại tỉnh Quảng Đông từ ngày 6-4-2019. Đến ngày 10-4-2019 thì hai vợ chồng xin vào làm việc tại một xưởng may giày da. Thế rồi, tối ngày 2-5-2019, sau khi ăn cơm xong thì một người phụ nữ Việt rủ chị Hoài đi mua sắm cùng một người đàn ông khác.

Gia đình anh Lợi chưa một ngày được bình yên từ khi vợ anh bị nhóm người lạ bắt cóc đến nay chưa rõ tung tích.

Trong đêm hôm đó, Hoài không trở về nhà. Chị Hoài bị một số đối tượng bắt lên xe ô tô chở đi. Quá lo lắng, anh Lợi liên hệ mọi đầu mối để xin giúp đỡ, được một số người nhận giúp "chuộc vợ" với giá 3-5 vạn nhân dân tệ. Lợi một mặt điện về gia đình xoay sở tiền bạc, một mặt chạy vạy khắp nơi để nghe ngóng tin tức vợ nhưng không được.

Sau khi gia đình chuyển tiền sang cho một người quen để xin chuộc vợ thì những người nhận lời giúp không cho chuộc nữa. Sự việc được anh Lợi trình báo cơ quan công an địa phương ở Trung Quốc rồi làm thủ tục trở về nhà, trình báo lên cơ quan công an của Việt Nam.

Và đã hơn 3 tháng, anh Lợi vẫn chưa thể liên lạc được với vợ mình. "Tôi có gọi điện sang Trung Quốc cho một số người xin họ nếu tăng tiền chuộc vợ lên cũng được nhưng không được đồng ý. Đã mấy tháng không có tin tức của vợ, tôi chỉ mong cơ quan công an nhanh chóng giúp đỡ, giải cứu vợ tôi…", anh Lợi nuốt nước mắt nói.

Bà Lành vốn bị bệnh tim từ nhiều năm nay, từ ngày tin con dâu gặp nạn bà như người mất hồn, hễ cứ nhắc đến con dâu là bà lại nấc nghẹn. Gia đình nhà ngoại cũng đứng ngồi không yên, khi tin con gái không biết bây giờ ra sao nơi đất khách quê người…

Gia đình bà Trần Thị Hương (SN 1966, trú tại xã Quỳnh Thắng, huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An) cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự. Theo trình báo với Công an huyện Quỳnh Lưu, gia đình bà nhận được cuộc điện thoại lạ đầu số nước ngoài, thông báo về việc con trai của bà là anh Nguyễn Hữu Quân (SN 1988), hiện đang làm việc tại tỉnh Quảng Đông bị người lạ bắt giữ, yêu cầu nộp 200 triệu đồng tiền chuộc.

Các đối tượng này còn gửi hình ảnh con trai bị trói chặt tay, bên cạnh là một số người nhìn dáng vẻ rất hung tợn canh giữ. Nhóm người này yêu cầu gia đình bà Hương không được báo Công an, nếu không tính mạng con trai bà sẽ nguy hiểm. Tuy nhiên, vì hoàn cảnh khó khăn, không lo đủ số tiền chuộc nên bà quyết định cầu cứu.

Công an huyện Quỳnh Lưu đã phối hợp với Đội Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Phòng Cảnh sát Hình sự Công an tỉnh Nghệ An, liên hệ với lực lượng chức năng Trung Quốc điều tra, xác minh. May mắn là sau 4 ngày, lợi dụng sự sơ hở của các đối tượng, anh Quân đã trốn thoát được khỏi nơi giam giữ và tìm đường trở về Việt Nam trình báo với cơ quan công an.

Tiền mất tật mang vì "xuất ngoại" trái phép

Ông Nguyễn Cảnh Lộc, Chủ tịch UBND xã Nam Lộc cho biết, địa phương có nhiều trường hợp đi lao động theo đường tiểu ngạch tại các nước như Lào và Trung Quốc. Riêng ở Trung Quốc có khoảng 40 trường hợp bất hợp pháp, rủ nhau đi theo người quen nên khi xảy ra những sự việc như trên rất khó để giải quyết.

Hàng năm, chính quyền xã cũng đã tuyên truyền vận động bà con không nên đi lao động trái phép, các cuộc tiếp xúc cử tri xã cũng lồng ghép tuyên tuyền nhưng họ vẫn quyết chí tha phương. Người Việt Nam sau khi theo đường tiểu ngạch sang Trung Quốc trái phép thường làm các công việc nặng nhọc, phải làm ca đêm và thường xuyên bị bớt xén tiền lương, bị ngược đãi. Đối với lao động nữ, do công việc nặng nhọc phải bỏ trốn ra ngoài, nhưng lại bất đồng ngôn ngữ, không thông thạo địa hình nên dễ bị lừa bán vào các động mại dâm hoặc làm vợ đàn ông Trung Quốc.

Có nhiều vụ ẩu đả xảy ra giữa người Việt và người bản địa, cá biệt có trường hợp người Việt với người Việt sát hại nhau ngay trên đất nước Trung Quốc như vụ việc anh Nguyễn Phú Minh (SN 1990, trú tại Nghi Thiết, Nghi Lộc, Nghệ An).

Năm 2013, Minh theo bạn qua Trung Quốc làm thuê tại Quảng Đông, vì mâu thuẫn nên bị hai người Việt Nam là Nguyễn Văn Cường (SN 1991, trú tại phường Nghi Thủy, thị xã Cửa Lò, Nghệ An) và Hồ Công Tư (SN 1995, trú tại xã Diễn Thành, Diễn Châu, Nghệ An) sát hại. Vụ án đến nay vẫn chưa được giải quyết, dù gia đình bị hại gửi đơn gõ cửa nhiều cơ quan chức năng, còn hung thủ thì "năn nỉ" được đi tù để trả giá cho hành động của mình sau hơn 6 năm gây án.

Theo số liệu thống kê tại Hội thảo "Văn phòng thông tin di cư: Các thực tiễn tốt và xu hướng di cư mới" do Tổ chức di cư Quốc tế (IOM), Cục Quản lý lao động Ngoài nước, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội tổ chức tại Nghệ An vào tháng 5/2019 cho thấy, hiện vẫn còn 12.435 lao động Nghệ An đang làm việc ở vùng biên giới không có hợp đồng lao động theo quy định của Luật Người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài.

Ngoài ra, hiện vẫn còn 1.014 lao động làm việc ở vùng biên giới và XKLĐ không có hợp đồng theo quy định, tập trung chủ yếu ở các nước Lào, Trung Quốc, Thái Lan. Nghệ An có hơn 3.000 phụ nữ đi XKLĐ bất hợp pháp sang Trung Quốc, trong đó có hơn 400 trường hợp kết hôn bất hợp pháp với người bản địa tại quốc gia này. Con số này tập trung chủ yếu ở các huyện miền núi.

Trong đó huyện Quỳ Châu, năm 2018 có 276 người vượt biên trái phép sang Trung Quốc, 6 tháng đầu năm 2019 là 113 người. Tại huyện biên giới Tương Dương, tính đến thời điểm hiện nay toàn huyện có 2.928 người đi lao động tự do, bất hợp pháp ở nước ngoài, trong đó phần lớn là ở Trung Quốc…Riêng năm 2018 và quý I năm 2019, Bộ đội Biên phòng tỉnh Lạng Sơn đã phát hiện, tuyên truyền, giải thích, yêu cầu 165 công dân Nghệ An có ý định xuất cảnh trái phép quay lại. Đồng thời, tiếp nhận 30 công dân Nghệ An nhập cảnh trái phép qua Trung Quốc do Công an Trung Quốc trao trả.

Chỉ 6 tháng năm 2019, tại tỉnh Lạng Sơn có khoảng 3.400 lượt người xuất cảnh trái phép, tăng 1.300 lượt người so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, phía Trung Quốc đã bắt và trao trả gần 500 người, đẩy trở lại 210 người.

Ngoài nguyên nhân về việc nhận thức của một bộ phận người dân còn hạn chế, thì việc đi XKLĐ theo đường chính ngạch gần đây đã thắt chặt, khắt khe hơn về bằng cấp, trình độ, khả năng ngoại ngữ và đặc biệt là phải mất một khoản kinh phí không hề nhỏ. Vì thế, nhiều người đã chọn con đường XKLĐ "chui" để tiết kiệm chi phí, nhưng lại luôn có nguy cơ gặp nhiều rủi ro. Những lao động này không được pháp luật nước sở tại bảo hộ, có khi còn bị đánh đập, ngược đãi, mất tiền, bị trấn cướp và thậm chí có trường hợp mất tích, bỏ mạng nơi xứ người.