Cần chính thức hóa lao động khu vực phi chính thức

Nghiên cứu của HIDS cho thấy trong những năm qua, lao động làm việc trong các doanh nghiệp (DN) sản xuất công nghiệp trên địa bàn có xu hướng giảm (giai đoạn 2016 - 2020 giảm bình quân 3,29%/năm). Ở những ngành thâm dụng lao động, nhất là ngành may mặc, sản xuất da giày và sản phẩm có số lao động giảm mạnh nhất. Nguyên nhân là những ngành này có sự dịch chuyển, từng bước di dời sang các địa phương khác cũng như tăng cường đầu tư đổi mới máy móc thiết bị để tăng năng suất lao động.

Một điểm nổi bật trong thị trường lao động tại TP HCM đó là sự gia tăng ngày một lớn của lực lượng lao động phi chính thức. Sự gia tăng này, tuy tiếp tục đóng góp kinh tế cho thành phố nhưng lại tăng rủi ro an sinh xã hội đối với người lao động (NLĐ), khi không được pháp luật bảo vệ và thiếu các điều kiện phúc lợi xã hội… 

Theo ông Lê Văn Thành, nguyên Trưởng Phòng Nghiên cứu văn hóa xã hội (Viện HIDS), về lâu dài cần "chính thức hóa" lao động khu vực phi chính thức để bảo vệ quyền lợi và bảo đảm an toàn cho NLĐ, tạo ra sự công bằng trong thị trường lao động. "Các giải pháp có thể tính tới là cung cấp những cơ hội chuyển đổi hoặc hợp đồng lao động, kèm theo đào tạo; hỗ trợ cộng đồng để cải thiện điều kiện sống của NLĐ khu vực phi chính thức" - ông Thành nói.

Kỹ năng số đang được xem là kỹ năng quan trọng nhất trong công việc

Kết quả nghiên cứu gần đây của HIDS cũng cho thấy những lao động được đào tạo và giáo dục nghề nghiệp (GDNN) có khả năng được tuyển dụng, thu nhập và sự hài lòng trong công việc cao hơn so với những người không được đào tạo, GDNN. Nguyên nhân là do những lao động được đào tạo, GDNN được trang bị kỹ năng tốt hơn để thích ứng với các công nghệ kỹ thuật số mới, khả năng có việc làm và cạnh tranh với lao động khác được cải thiện.

Ông Trần Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hội GDNN TP HCM, nhận định xu hướng phát triển thị trường lao động Việt Nam trong những năm tới sẽ nổi lên 4 xu hướng là: gia tăng số lượng lao động trên các nền tảng công nghệ; chuyển dịch nghề nghiệp gắn với kỹ năng mềm; lao động giản đơn sẽ trở nên yếu thế; lao động "khởi nghiệp, tự tạo việc làm" gia tăng.

Theo ông Tuấn, việc đầu tư máy móc, tự động hóa sản xuất và ứng dụng công nghệ số sẽ dần phổ biến và làm thay đổi hình thức việc làm trên thị trường lao động. Xu hướng này bắt nguồn từ sự dịch chuyển sang thời kỳ chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ tại Việt Nam và sẽ trở thành xu thế chủ đạo trong thời gian tới. 

Theo thống kê tại Việt Nam, 68% công việc hiện đòi hỏi kiến thức về kỹ năng số với những kiến thức cơ bản, 1/5 công việc cần các kỹ năng số chuyên sâu. "Vì vậy, việc đẩy mạnh đào tạo kỹ năng số, sử dụng công nghệ trong việc làm cần được ưu tiên để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của thành phố" - ông Tuấn nhấn mạnh.

TS Đoàn Nguyễn Thùy Trang, Học viện Cán bộ TP HCM, chỉ ra một thực tế đáng lưu tâm trên thị trường lao động những năm gần đây. Trong gần 150.000 lao động thành phố mất việc năm 2022, có 82.839 người là lao động phổ thông, không có bằng cấp chứng chỉ (chiếm 56,62%). Có trình độ đại học trở lên là 45.543 người (31,14%). Trong khi đó, lao động có chứng nhận, chứng chỉ nghề sơ cấp bị mất việc là 2.869 người (1,96%). Có trình độ trung cấp nghề, trung học chuyên nghiệp là 6.816 người (4,66%). Có trình độ cao đẳng nghề, cao đẳng chuyên nghiệp là 8.218 người (5,62%).

"Những con số trên cho thấy lao động có trình độ nghề đang có tỉ lệ thất nghiệp thấp. Trong khi lao động có trình độ đại học trở lên và lao động phổ thông không có tay nghề tỉ lệ bị mất việc đều rất cao. Do vậy, việc đầu tư vào chính sách đào tạo lao động có kỹ năng tại thành phố, nhất là đào tạo nghề giữ vai trò quan trọng trong giải quyết khoảng cách kỹ năng trên thị trường lao động" - TS Trang nói.