RÚT BHXH MỘT LẦN: Người lao động muốn được tự quyết

Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đã được chỉnh sửa, bổ sung nhiều lần sau thời gian dài lấy ý kiến đóng góp. Tuy nhiên, đến nay, quy định về hưởng BHXH một lần vẫn tồn tại 2 phương án đề xuất. Bản thân ban soạn thảo dự luật cũng thừa nhận cả 2 phương án đều chưa tối ưu, việc quyết định chọn phương án nào cũng rất khó khăn vì đây là vấn đề lớn, ảnh hưởng đến quyền lợi của đa số người lao động (NLĐ).

Tuổi hưu chưa đến, tuổi nghề đã hết

Tại tờ trình dự án Luật BHXH (sửa đổi) của Chính phủ gửi Quốc hội vào tháng 10-2023, ban soạn thảo đưa ra 2 phương án giải quyết BHXH một lần.

Phương án 1: NLĐ có thời gian đóng BHXH trước ngày luật này có hiệu lực, sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm thì được rút BHXH một lần. Phương án 2: NLĐ chỉ được giải quyết không quá 50% tổng thời gian đã đóng quỹ hưu trí, tử tuất, phần còn lại bảo lưu để tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.

Bà Lê Thị Hằng, chuyền trưởng Công ty TNHH CCHTop (KCX Tân Thuận, quận 7, TP HCM), khẳng định bà cũng như các công nhân (CN) tại công ty đều muốn làm việc đến khi nghỉ hưu và nhận được lương hưu hằng tháng. Thế nhưng, có một thực tế là tuổi hưu chưa đến, tuổi nghề đã hết. CN ngoài 40 tuổi dễ bị mất việc, khó tìm việc làm mới để đóng tiếp BHXH. Thực tế này khiến NLĐ, nhất là những CN ngoại tỉnh đến TP HCM lập nghiệp, có suy nghĩ làm việc một thời gian để tích lũy, rồi nhận thêm khoản BHXH một lần để trở về quê kiếm kế sinh nhai.

"Qua khảo sát, 95% CN trong tổng số 1.500 lao động ở công ty tôi mong muốn được tự quyết và chọn phương án 1. NLĐ không chấp thuận phương án 2 vì nếu chỉ được rút 50% thời gian đóng BHXH như đề xuất, khoản tiền nhận được không mang lại nhiều ý nghĩa cho NLĐ" - bà Hằng cho biết.

Theo ông Nguyễn Phước Đại, Chủ tịch Công đoàn Công ty TNHH Juki Việt Nam (KCX Tân Thuận), mỗi lần thay đổi quy định về việc rút BHXH một lần là mỗi lần NLĐ phản ứng. Tuy nhiên, khác với lần sửa đổi Luật BHXH năm 2014, lần này NLĐ phản ứng sớm hơn bằng cách chủ động xin nghỉ việc để rút BHXH một lần nhằm "chạy luật".

Sự lựa chọn của NLĐ cũng dễ hiểu, nhất là đặt trong bối cảnh hiện tại, khi nhiều doanh nghiệp (DN) lẫn CN đều rơi vào khủng hoảng khó phục hồi. Nhiều người mất việc đi tìm việc làm mới rồi lại tiếp tục mất việc lần thứ 2, 3... do công ty giải thể, thu hẹp sản xuất. Bấp bênh về việc làm, NLĐ càng mong muốn rút BHXH để có một khoản phòng thân.

Vì thế, ông Đại cho rằng trong giai đoạn hiện nay, nên tôn trọng quyền lựa chọn của NLĐ đã có quá trình tham gia BHXH trước đó và phương án 1 là phù hợp. Để hướng lựa chọn của NLĐ đến việc tham gia BHXH lâu dài nhằm hưởng chế độ hưu trí thì nên điều chỉnh tăng quyền lợi đối với những người có thời gian đóng BHXH dài. Chẳng hạn, tăng mức trợ cấp hưu trí một lần sau khi NLĐ đủ điều kiện hưởng mức lương hưu tối đa (75%); điều chỉnh hệ số trượt giá để cải thiện mức lương hưu...

Người lao động làm thủ tục hưởng BHXH một lần tại BHXH quận 12, TP HCM. Ảnh: HUỲNH NHƯ

Cần có chính sách hỗ trợ

PGS-TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Viện Nghiên cứu đời sống xã hội (Social Life), cho rằng khi giải quyết các vấn đề liên quan đến chính sách BHXH một lần thì không nên chỉ bó hẹp trong phạm vi nguyên tắc đóng - hưởng, mà cần thêm các giải pháp thúc đẩy, bảo đảm tính ổn định của thị trường lao động. Từ đó, việc hạn chế tình trạng NLĐ nhận BHXH "một cục" sẽ dễ dàng thực hiện hơn.

Theo ông Lộc, hiện có một thực tế là khoảng cách giữa tuổi nghề và tuổi nghỉ hưu của NLĐ khá lớn. Trong khi đó, để tiếp cận được lương hưu, NLĐ phải đáp ứng 2 điều kiện là đủ năm đóng BHXH và đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định. Đây là thách thức không dễ vượt qua, đặc biệt trong bối cảnh họ gặp khó khăn trong việc ổn định việc làm, thu nhập.

Để hướng NLĐ đến chế độ hưu trí, ông Lộc nhận định cách duy nhất là "chốt" việc rút BHXH một lần ở thời điểm này, đồng thời xây dựng một thế hệ tham gia mới với các nguyên tắc đóng - hưởng rõ ràng, minh bạch. Những người sắp bước vào thị trường lao động phải hiểu tham gia BHXH là bắt buộc nhằm bảo đảm lương hưu và các chính sách khi họ hết tuổi lao động. Những người đã tham gia BHXH từ giai đoạn này về trước có thể chọn rút một lần hoặc tiếp tục ở lại theo nguyên tắc tự quyết, tự chịu trách nhiệm.

TS Nguyễn Thị Bích, Trưởng Bộ môn Luật Lao động - Trường ĐH Luật TP HCM, cũng cho rằng bên cạnh việc có các quy định trực tiếp về chế độ BHXH một lần, cần phải kết hợp với nhiều chính sách an sinh xã hội khác. Trong đó, quan trọng nhất là giải quyết được các nguyên nhân cơ bản dẫn tới hành vi rời bỏ hệ thống BHXH của NLĐ.

Theo đó, nên xem xét bổ sung các chính sách nhằm giải quyết nhu cầu cấp thiết trước mắt cho NLĐ khi không có việc làm. Ví dụ, cho NLĐ đã tham gia BHXH với một số năm nhất định (trên 5 năm) mà bị mất việc làm được vay vốn ưu đãi tại các ngân hàng chính sách xã hội cho đến khi quay lại tham gia BHXH. Cho phép NLĐ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội khi đủ tuổi nghỉ hưu (dự luật đề xuất 75 tuổi là quá cao).

Ngoài ra, cần xem xét việc sử dụng nguồn ngân sách từ Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp hỗ trợ đóng BHXH cho một số nhóm ngành nghề dễ bị thay thế lao động để giảm áp lực tài chính cho DN, khuyến khích DN tiếp tục sử dụng lao động, hạn chế tình trạng sa thải để NLĐ tiếp tục tham gia BHXH.