Tiếng Anh chưa xong, học chi tiếng khác!

Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) vừa công bố từ năm 2017 sẽ đưa môn tiếng Nga, tiếng Pháp, tiếng Trung (cùng với tiếng Anh) vào giảng dạy bắt buộc hệ 10 năm, từ lớp 3 đến lớp 12. Công bố này lập tức bị dư luận phản ứng gay gắt.

Sinh ngữ thành tử ngữ?

Bộ GD-ĐT giải trình quy định trên là việc tiếp tục thực hiện đề án “Dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân giai đoạn 2008-2020” theo Quyết định 1400/QĐ-TTg ngày 30-9-2008 của Thủ tướng Chính phủ (gọi tắt là đề án).

Không khó nhận ra với việc đưa tiếng Hàn, Nga, Trung vào giảng dạy bắt buộc, xem như ngoại ngữ thứ nhất, Bộ GD-ĐT muốn phá vỡ thế độc tôn của tiếng Anh, tạo sự đa ngôn ngữ trong hệ thống giáo dục. Ngược lại, tham vọng tiếng Anh sẽ trở thành ngôn ngữ thứ hai (ngôn ngữ chứ không phải ngoại ngữ) ở Việt Nam (như Singapore, Ấn Độ, Philippines) cũng được đặt ra, tức là xây dựng một lộ trình để tiến đến trong giao tiếp hành chính ở trường học, bệnh viện, công sở đều dùng tiếng Anh.

Mục tiêu của đề án là đổi mới toàn diện việc dạy và học ngoại ngữ trong các trường, để “đến năm 2020, đa số thanh niên Việt Nam tốt nghiệp trung cấp, cao đẳng và đại học có đủ năng lực ngoại ngữ sử dụng độc lập, tự tin giao tiếp, học tập, làm việc trong môi trường hội nhập, đa ngôn ngữ, đa văn hóa, biến ngoại ngữ trở thành thế mạnh của người dân Việt Nam”. Nhưng sau 8 năm thực hiện, hiệu quả của đề án đã ngốn 9.400 tỉ đồng này chẳng tới đâu. Bằng chứng là trong kỳ thi THPT quốc gia 2016 vừa qua, môn tiếng Anh có phổ điểm thấp nhất. Bộ GD-ĐT thừa nhận khả năng giao tiếp là một trong những điểm yếu của học sinh, sinh viên Việt Nam.

Cách thức dạy học ngoại ngữ hiện nay chẳng khác gì biến một “sinh ngữ” là một “tử ngữ”.

Học tiếng Anh 10 năm ở tiểu học và phổ thông, cộng thêm 4-5 năm ở đại học nữa nhưng nhiều người không có khả năng giao tiếp bằng tiếng Anh ở mức độ thông thường. Không mấy người có thể nghe đài, đọc báo tiếng Anh. Gặp người nước ngoài như “câm”, như “điếc”, mình không thể nói để người ta hiểu, người ta nói mình cũng không hiểu gì.

Học tiếng Anh tại một trường tiểu học ở TP HCMẢnh: Tấn Thạnh

Học và dạy đều có vấn đề

Hạn chế chưa thể khắc phục được của việc dạy - học ngoại ngữ hiện nay ở Việt Nam là thiếu người bản ngữ phụ trợ, làm cho việc phát âm sai lệch rất nhiều, phát âm sai dẫn đến nghe sai. Có một sự thật ngoài ý muốn của giáo viên người Việt dạy ngoại ngữ là phát âm không chuẩn. Tôi trải nghiệm không ít từ tiếng Anh, trước nay thầy cô mình đọc như thế nhưng lên mạng internet (những trang đáng tin cậy) nghe người bản xứ đọc (cả giọng Anh hoặc giọng Mỹ) đều không phải như thế. Cũng không thể trách thầy cô hay trách học trò, chỉ tiếc rằng khi thiếu môi trường giao tiếp - thực hành, học ngoại ngữ hoàn toàn không có hiệu quả.

Đó là nói về người học, còn người dạy thì sao? Qua kỳ kiểm tra trình độ giáo viên của 30 tỉnh, thành do Bộ GD-ĐT tổ chức vào năm 2015, chỉ 3% giáo viên THPT và 7% giáo viên THCS đạt chuẩn theo yêu cầu đề án ngoại ngữ quốc gia.

Vậy chỉ riêng tiếng Anh, qua 2/3 chặng đường (8/12 năm) của đề án, từng ấy cũng đủ dự báo tính khả thi của toàn đề án nói chung và giai đoạn 2016-2020 nói riêng. Rất nhiều ý kiến người dân cho rằng chỉ mỗi một ngoại ngữ là tiếng Anh, học sinh học chưa xong, nay Bộ GD-ĐT tăng thêm tiếng Nga, tiếng Trung, tiếng Pháp làm gì?

Tư duy tiểu nông

Trong điều kiện kinh tế - xã hội hiện nay, việc áp đặt, bắt buộc học sinh phải học tiếng Nga, tiếng Trung hay tiếng Pháp là duy ý chí, nếu không muốn nói là ảo tưởng khi cho rằng học càng nhiều ngoại ngữ càng tốt.

Không thể so sánh Việt Nam với Singapore, Ấn Độ được. Chúng ta không phải là quốc gia đa ngôn ngữ, người nước ngoài rất ít, du học sinh nước ngoài cũng không nhiều. Qua hơn 9 năm gia nhập WTO, chúng ta hội nhập đến đâu? Liệu trong 5, 10 năm nữa, các công ty liên doanh với nước ngoài có cần tất cả mọi người đều nói tiếng Anh (hoặc tiếng Nga, Trung, Pháp) trong giao tiếp hay chỉ cần 1 người phiên dịch hay vài ba người biết nói tiếng Anh là đủ?

Đừng nói từ “thí điểm” ở đây bởi đề án đã phê duyệt từ 8 năm trước? Đối với ngành giáo dục, từ trước đến nay, chưa bao giờ có chuyện “thí điểm” mà sau đó không làm thật, dù nhiều thứ rất không ổn như chương trình phân ban trước đây, bây giờ là mô hình VNEN, sắp tới là bài thi tổ hợp trong kỳ thi THPT quốc gia và đưa tiếng Nga, Trung, Pháp... vào “thí điểm” đối với học sinh lớp 3.

Dẫu biết ngành giáo dục “làm dâu trăm họ” vì việc của ngành liên quan đến người học, đến toàn dân nhưng giáo dục là quốc sách hàng đầu, tác động đến vận mệnh tương lai của đất nước. Vì vậy, cách “đổi mới” theo “tư duy tiểu nông”, nay làm chỗ này, mai sửa chỗ khác thì nền giáo dục không thể nào phát triển được.

Học sinh, giáo viên, phụ huynh đang “tẩu hỏa nhập ma” vì nạn dạy thêm, học thêm, chương trình quá tải, mô hình VNEN, đổi mới thi cử xoành xoạch mỗi năm một kiểu, giờ lại thêm “siêu dự án” dạy học ngoại ngữ, đưa tiếng Nga, Trung, Nhật làm ngoại ngữ bắt buộc đối với học sinh. Một khi không được người dân ủng hộ thì chẳng có việc nào thành. Đừng để đề án dạy học ngoại ngữ thành tham vọng bất khả thi.