Gia tăng lợi ích của người tham gia BHXH

Các mục tiêu khi xây dựng dự án Luật BHXH (sửa đổi) là bảo đảm an sinh xã hội cho người dân; sửa đổi các vướng mắc, bất cập từ thực tiễn thi hành Luật BHXH năm 2014 và Nghị quyết 93/2015/QH13; mở rộng, gia tăng quyền, lợi ích, tạo sự hấp dẫn để thu hút người lao động (NLĐ) tham gia BHXH. Đồng thời, bảo đảm tốt nhất quyền lợi cho NLĐ đang làm việc và người hưởng lương hưu.

Còn bỏ sót đối tượng

Chị Nguyễn Thảo Phương, công nhân (CN) một công ty may mặc tại huyện Hóc Môn (TP HCM), cho rằng mục tiêu của dự án Luật BHXH (sửa đổi) dường như đang bỏ sót chính sách đối với NLĐ đang bảo lưu BHXH - điều mà chị và nhiều NLĐ khác đang quan tâm.

Tham gia BHXH từ năm 20 tuổi, đến nay chị Phương đã có hơn 18 năm đóng BHXH. Với thực tế tại nơi làm việc ít có CN trụ được quá tuổi 45, chị Phương nhẩm tính nếu đến độ tuổi đó chị đã đóng BHXH được 27 năm, đủ số năm để hưởng chế độ hưu trí, song phải chờ 15 năm nữa mới đủ tuổi nghỉ hưu. Trong thời gian dài chờ hưởng lương hưu, có khả năng chị sẽ gặp khó khăn về thu nhập khi không thể tìm được việc làm mới, đồng thời phải đối mặt với nguy cơ cao mắc bệnh nghề nghiệp khi trải qua thời gian dài làm công việc nặng nhọc, độc hại.

Theo chị Phương, đây là khoảng thời gian NLĐ cần sự hỗ trợ nhất từ chính sách BHXH nhưng lại chưa thấy đề cập trong dự thảo Luật BHXH (sửa đổi). Lớn tuổi, bệnh tật trong khi không có việc làm, thu nhập là vấn đề lo lắng nhất, nên chị đang cân nhắc việc rút BHXH một lần để có khoản phòng thân. "Nếu chính sách BHXH có các hình thức hỗ trợ cho NLĐ trong thời gian bảo lưu BHXH như hỗ trợ tạo việc làm, cấp thẻ BHYT miễn phí, cho NLĐ được hưởng chế độ ốm đau… thì tôi sẽ chọn bảo lưu quá trình tham gia BHXH để hưởng lương hưu" - chị Phương nói.

Thực tế, tại dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đã có bổ sung thêm chế độ trợ cấp hằng tháng đối với người chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu, song chỉ áp dụng với NLĐ đủ tuổi nghỉ hưu nhưng không đủ điều kiện hưởng lương hưu (đóng BHXH chưa đủ 15 năm) và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội (dự kiến 75 tuổi). Theo đánh giá của NLĐ và các chuyên gia, quy định này còn chung chung, chưa cụ thể về thời gian đóng BHXH, mức hưởng… nên chưa hấp dẫn NLĐ. 

Bên cạnh đó, chính sách này dường như chỉ thêm sự lựa chọn với người tham gia BHXH trễ, thời gian đóng ngắn nhưng dễ dẫn đến tình trạng NLĐ rút BHXH một lần rồi quay lại tham gia tiếp BHXH. Sau đó, nếu không đủ điều kiện hưởng lương hưu cũng được hưởng trợ cấp hằng tháng, nhất là trong bối cảnh dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đang đề xuất giảm số năm đóng BHXH để hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm xuống 15 năm và tăng tuổi nghỉ hưu.

Những khoảng trống cần lấp

Ngoài mở rộng diện bao phủ, BHXH tự nguyện cũng giúp cho NLĐ kéo dài thời gian đóng BHXH để đủ điều kiện hưởng chế độ hưu trí, thay vì rút BHXH một lần khi có quá trình tham gia ngắn. Song, thời gian qua, chính sách BHXH tự nguyện chưa hấp dẫn NLĐ do mức đóng cao, chế độ hưởng chưa hấp dẫn. Tại dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) lần này, chính sách BHXH tự nguyện đã có sự điều chỉnh theo hướng tăng quyền lợi (thêm chế độ thai sản) nhưng theo các chuyên gia vẫn còn khoảng trống và bất cập so với BHXH bắt buộc.

Theo thạc sĩ Nguyễn Vân Trang, giảng viên Khoa Luật Trường ĐH Sài Gòn, ở chế độ BHXH tự nguyện chỉ quy định một thời điểm nghỉ hưu duy nhất là "tính từ tháng liền kề sau tháng người tham gia BHXH đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định", không có quy định đối với trường hợp nghỉ hưu sớm do suy giảm khả năng lao động. Trong bối cảnh tuổi nghỉ hưu tăng, quy định này càng bộc lộ sự cứng nhắc và bất hợp lý đối với người tham gia BHXH tự nguyện.

Mặt khác, dự thảo luật cũng đang có sự phân biệt trong quy định chế độ trợ cấp mai táng. Theo đó, người tham gia BHXH tự nguyện phải đóng BHXH từ 60 tháng trở lên mới được hưởng chế độ, trong khi nếu tham gia BHXH bắt buộc chỉ đóng 12 tháng trở lên. 

Bà Trang cho rằng cần quy định thống nhất về thời gian là 12 tháng đóng BHXH trở lên, nhưng do mức đóng của người tham gia BHXH tự nguyện thấp hơn nên mức trợ cấp sẽ điều chỉnh giảm tương ứng với thời gian đóng BHXH. "Trợ cấp mai táng bằng 3,6 triệu đồng đối với trường hợp NLĐ chết, có thời gian tham gia BHXH đủ 12 tháng. Thêm một tháng đóng BHXH thì mức trợ cấp mai táng tăng thêm 300.000 đồng" - bà Trang đề xuất.

Còn luật sư Nguyễn Văn Phúc, Đoàn Luật sư TP HCM, cho biết ngoài chế độ thai sản được hỗ trợ từ ngân sách nhà nước, cần bổ sung thêm các chế độ ngắn hạn cho BHXH tự nguyện theo hướng linh hoạt, mềm dẻo hơn. Cụ thể, cho phép NLĐ đăng ký tham gia các chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động… dựa trên nhu cầu và khả năng đóng góp. 

"Khi kinh tế ngày càng phát triển, đời sống NLĐ được cải thiện thì sẽ có nhiều người tham gia BHXH tự nguyện. Do đó, việc mở rộng chế độ ngắn hạn là cần thiết để hấp dẫn người tham gia. Bên cạnh đó, cũng phải xem xét điều chỉnh mức hỗ trợ đóng đối với các đối tượng khó khăn, vùng sâu, vùng xa" - ông Phúc kiến nghị.