Giải mã chiêu lừa "Bắt cóc online" (*): Trang bị kỹ năng để không sập bẫy

Nếu không tỉnh táo và trang bị kỹ năng, nhiều người có thể trở thành "con mồi" bất cứ lúc nào

Ngày 7-8, Báo Người Lao Động tổ chức talkshow với chủ đề "Bắt cóc online: Kịch bản lừa đảo tinh vi và cách hóa giải".

Biết bảo mật thông tin cá nhân

Chương trình có sự tham dự của trung tá Phạm Quốc Cường (Đội Đặc nhiệm Hình sự, Phòng Cảnh sát Hình sự - Công an TP HCM), TS Lê Đình Phong (Trưởng Khoa Công nghệ thông tin - Trường ĐH Hoa Sen), chuyên gia tâm lý ThS Quang Thị Mộng Chi (Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐHQG TP HCM), bà Vũ Thị Xuân Nhuệ (nguyên kiểm sát viên VKSND TP HCM), chuyên gia an ninh mạng Ngô Minh Hiếu, luật sư Trương Văn Tuấn và hơn 100 sinh viên đến từ các trường ĐH trên địa bàn.

Tại talkshow, các chuyên gia chỉ ra thực trạng đáng lo ngại là nhiều người Việt Nam hiện vẫn thiếu kiến thức cơ bản về bảo mật thông tin cá nhân. Điều này khiến họ vô tình trở thành "mục tiêu lý tưởng" cho tội phạm mạng.

Trung tá Phạm Quốc Cường thông tin loại hình tội phạm đáng chú ý gần đây là "bắt cóc online" đang diễn ra rất sâu rộng và đặc biệt nguy hiểm, bởi không chỉ dừng lại ở việc chiếm đoạt tài sản mà còn đe dọa tính mạng. Khi không được giải cứu kịp thời, nạn nhân có thể sẽ bị đưa sang Campuchia, lúc đó việc truy vết rất khó khăn.

"Những thông tin tưởng chừng rất nhỏ như hình ảnh khuôn mặt, bạn bè, các mối quan hệ cá nhân… nếu bị lộ, lọt trên mạng xã hội như Zalo, Facebook... sẽ bị các đối tượng khai thác triệt để, từ đó dựng lên câu chuyện lừa đảo cực kỳ thuyết phục. Với những người thiếu kinh nghiệm, khi một người lạ bỗng dưng "biết rõ mình", họ dễ bị cuốn vào câu chuyện mà các đối tượng dựng lên và làm theo yêu cầu" - trung tá Phạm Quốc Cường lưu ý.

Theo chuyên gia Ngô Minh Hiếu (Hiếu PC), ngoài những trường hợp thông tin cá nhân bị lộ do mua bán trái phép, phần lớn các vụ lừa đảo xảy ra vì chính nạn nhân đã công khai thông tin lên mạng xã hội. Hiện nay, các nhóm "bắt cóc online" thường nhắm vào đối tượng trẻ, có nhu cầu săn học bổng từ các trường ĐH quốc tế. Từ đó, kẻ gian kết bạn, trò chuyện, chia sẻ để tạo sự thân mật rồi đưa nạn nhân vào bẫy.

"Các nhóm lừa đảo có từ 70 đến 100 người, hoạt động có tổ chức, phân công nhiệm vụ cụ thể. Khi đã có thông tin, chúng gọi điện, thao túng tâm lý, dụ nạn nhân đến khách sạn, yêu cầu giữ kín mọi chuyện rồi buộc chuyển tiền" - ông Ngô Minh Hiếu phân tích.

Ông Ngô Minh Hiếu cảnh báo nhiều bạn trẻ đã để lộ quá nhiều hình ảnh cá nhân trên mạng, kẻ gian có thể sử dụng AI, deepfake để cắt ghép, đe dọa tống tiền. Nạn nhân bị ghép hình ảnh nhạy cảm, nếu không chuyển tiền sẽ bị phát tán cho bạn bè, người thân.

"Đáng nói là nhiều người dù đã chuyển tiền vẫn bị tung ảnh lên các trang web đen. Do đó, hãy để ảnh ở chế độ "bạn bè" và ẩn danh sách bạn bè để tránh bị theo dõi. Khi cảm thấy có điều gì bất thường, điều đầu tiên là phải "chậm lại trên không gian mạng", kiểm chứng thông tin và lập tức trình báo công an. Việc báo cáo kịp thời sẽ giúp các cơ quan chức năng thu thập dữ liệu, phân tích hành vi tội phạm và đưa ra cảnh báo sớm cho cộng đồng, thậm chí can thiệp và ngăn chặn kịp thời những vụ việc nguy hiểm" - ông Ngô Minh Hiếu khuyến cáo.

Giữ bình tĩnh, không hành động một mình

Từng tham gia xét xử nhiều vụ án lừa đảo, bà Vũ Thị Xuân Nhuệ nhận định: "Các nhóm tội phạm ngày càng chuyên nghiệp, kịch bản được dàn dựng kỹ lưỡng và diễn biến phụ thuộc vào phản ứng của nạn nhân. Không chỉ người già, người ít hiểu biết mà cả người có học vấn cao cũng dễ sập bẫy. Khi bị hoảng loạn, con người thường hành động theo bản năng".

ThS Quang Thị Mộng Chi lý giải trước đây, kẻ gian thường tạo ra các "bẫy lợi ích", đánh vào mong muốn có tiền, nhận phần thưởng hay cơ hội đầu tư hấp dẫn, còn bây giờ chúng chuyển sang khai thác yếu tố cảm xúc mạnh. Khi cảm xúc bị kích động quá mức, khả năng xử lý thông tin logic của con người sẽ bị hạn chế, từ đó khiến họ dễ rơi vào trạng thái mất kiểm soát và đưa ra quyết định thiếu cân nhắc. Đặc biệt với cha mẹ, họ thường phản ứng theo bản năng. Dù con có thật sự gặp nguy hiểm hay không, phụ huynh vẫn sẵn sàng làm theo yêu cầu của kẻ gian để bảo vệ con.

"Giữ bình tĩnh là điều rất quan trọng. Để có thời gian suy nghĩ kỹ, sau khi tiếp nhận thông tin khẩn cấp, cần hít thở sâu theo công thức 4-7-8, hít vào đếm đến 4, giữ hơi trong 7 tiếng đếm và thở ra trong 8 tiếng đếm. Sau khi bình tĩnh, cần phối hợp chặt chẽ với công an, không hành động một mình" - ThS Quang Thị Mộng Chi nhắn nhủ.

Trung tá Phạm Quốc Cường thông tin thời gian gần đây, Công an TP HCM đã giải cứu thành công 7 vụ "bắt cóc online". Vì vậy, khi nhận được cuộc gọi thông báo người thân bị bắt cóc, điều quan trọng là phải trình báo ngay cho cơ quan công an. "Chúng tôi sẽ lập tức triển khai đồng bộ, xác định vị trí nạn nhân để giải cứu" - ông khẳng định.

Luôn cảnh giác, thường xuyên cập nhật tin tức

Luật sư Trương Văn Tuấn nhấn mạnh mỗi người cần có biện pháp kỹ thuật và pháp lý để tự bảo vệ mình. Chẳng hạn, thiết lập hạn mức giao dịch ngân hàng, giới hạn số tiền chuyển khoản hằng ngày, cài đặt xác thực nhiều lớp và mật khẩu mạnh. Cha mẹ cần quan tâm, trò chuyện với con nhiều hơn để con có thể chia sẻ kịp thời nếu gặp tình huống bất thường.

"Nếu không may rơi vào bẫy, phụ huynh nên trình báo cơ quan công an, thu thập bằng chứng và nhờ luật sư hỗ trợ pháp lý. Quan trọng nhất là luôn giữ tinh thần cảnh giác, không cung cấp thông tin cá nhân, tài chính cho bất kỳ ai" - luật sư Trương Văn Tuấn nhìn nhận.

TS Lê Đình Phong cho rằng việc đào tạo kiến thức pháp luật và kỹ năng bảo mật cho giới trẻ là rất cấp thiết. Riêng với sinh viên ngành công nghệ thông tin, họ được học chuyên sâu về an ninh mạng, an toàn dữ liệu.

"Trong năm học 2025 - 2026, Trường ĐH Hoa Sen sẽ triển khai môn học mới mang tên "Kỹ năng số và ứng dụng AI". Sinh viên sẽ được hướng dẫn cách kiểm duyệt, phân tích và quản lý thông tin trên không gian số một cách bài bản" - TS Lê Đình Phong cho biết.

Nói về các biện pháp bảo đảm an toàn thông tin trên không gian mạng hiện nay, TS Lê Đình Phong chia sẻ: "Các bạn trẻ nên dành thời gian xem tin tức trên báo đài chính thống để cập nhật, hiểu biết về xã hội; không ngừng cập nhật các kỹ năng, kiến thức mới để nhận diện, phân tích và ứng phó với rủi ro. Song song đó, phải trang bị kiến thức về pháp luật, điển hình như Luật An ninh mạng, các điều luật có quy định về quyền riêng tư, quyền bảo mật cá nhân… Ngoài ra, cần chủ động chia sẻ những kiến thức mình có được cho ông bà, cha mẹ, người thân… để cùng chung tay xây dựng không gian mạng an toàn". 

____________

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 5-8