Đừng quên vai trò của giáo dục

Có lẽ bạn đã tức điên người và chỉ muốn buông tiếng chửi thề? Ấy thế nhưng đến lượt mình, bạn lại vẫn có thể vô tư vừa chạy xe vừa phì phèo thuốc lá và vô tình để tàn, khói bay vào mắt một cô gái lưu thông phía sau bạn. Thế đấy, người Việt chúng ta có lẽ là những người “tự do” nhất thế giới trong hành xử nơi công cộng, bất chấp những hành xử đó gây hại cho người khác và cho lợi ích chung.

Nhiều người buộc phải hít khói thuốc lá khi dừng đèn đỏ ở ngã tư Thủ Đức, quận Thủ Đức, TP HCM Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Dường như đa số người Việt thiếu ý niệm và từ đó thiếu ý thức về không gian công cộng. Nhiều người cũng không hiểu đúng về tự do, nghĩ rằng tự do là muốn làm gì thì làm, bất chấp hành vi của mình có thể gây hại hoặc chí ít là gây khó chịu cho người khác. Trong khi đó, tự do đúng nghĩa là được làm những gì mình muốn nhưng không xâm phạm tự do của người khác.

Phải nói rằng phần lớn những hành vi phản cảm, phản xã hội, phản văn hóa mà nhiều người Việt đang mắc phải là những hành vi bị phạt nghiêm khắc ở hầu hết các quốc gia văn minh. Chạy xe trên freeway (đường cao tốc) ở Mỹ, nếu bị bắt gặp xả rác, dù chỉ một mẩu thuốc lá, bạn sẽ bị phạt rất nặng. Ở Nhật Bản, dù đi bộ ngoài đường, bạn không thể vô tư hút và gạt tàn thuốc lá bất cứ đâu mà phải đến đúng chỗ được phép. Đi trên xe công cộng, ai “làm ra” rác, người ấy phải tự gom khi xuống và bỏ rác vào thùng rác ở nhà hay khách sạn. Ở Singapore, những hành vi bôi bẩn, phá hoại tài sản công bị trừng phạt nặng nề.

Còn nước ta, luật pháp chế tài không nghiêm, không đủ sức răn đe khi xử lý những vụ việc xâm phạm lợi ích công cộng và hành xử không phù hợp nơi không gian công cộng. Nghị định số 141/1991/HĐBT trước đây có quy định về xử phạt hành vi xâm phạm nếp sống văn minh. Trong khi đó, giáo dục trong nhà trường, nhất là giáo dục công dân, lại chưa chú trọng trang bị cho người trẻ nhận thức đúng đắn về việc tôn trọng của công; tôn trọng lợi ích công cộng; tôn trọng và có hành vi đứng đắn, xứng hợp (decent) nơi không gian công cộng. Muốn có một thế hệ người Việt biết hành xử văn minh, đúng mực nơi công cộng trong tương lai, hẳn không thể bỏ qua vai trò của giáo dục.