Tăng tính hấp dẫn của BHXH

Nhiều ý kiến, lý lẽ phân tích từ cơ quan soạn thảo luật, chuyên gia lao động - xã hội cũng như thực tế đời sống - việc làm của NLĐ về quyết định rút BHXH một lần đã soi chiếu rõ hơn thực trạng này.

Luật BHXH sửa đổi hướng tới mục tiêu phủ BHXH đến toàn dân, đến năm 2030 sẽ có 60% lao động trong độ tuổi tham gia BHXH ở cả hình thức bắt buộc và tự nguyện, từ đó giải quyết bài toán an sinh xã hội mang tính cấp thiết và lâu dài, khi dân số Việt Nam hiện đang đi vào quá trình già hóa. Số người hết tuổi lao động, cần trợ cấp xã hội, bảo đảm cuộc sống lúc về già tăng lên, số người trong độ tuổi lao động giảm đi rõ rệt. Bài toán gánh nặng về chi phí, sinh hoạt để duy trì đời sống của nhiều người già sẽ phụ thuộc phần lớn vào tiền hưu trí hoặc trợ cấp xã hội mà quá trình tham gia BHXH trước đây giờ họ được hưởng.

Nhưng khi tình trạng rút BHXH một lần diễn ra ngày càng nhiều thì viễn cảnh ngày sau, khi hết tuổi lao động, lúc đau yếu, NLĐ không còn được hưởng quyền lợi về BHXH, đó là một thiệt thòi, trong khi sức khỏe đã suy giảm, không còn làm việc để có thu nhập được nữa. Nhiều NLĐ cũng hiểu được điều này, song đặt trong quá trình làm việc thì quyền lợi BHXH để hưởng hưu trí lại có phần xa vời trong khi họ chưa nhìn thấy một bảo đảm tương lai trong thời gian 5 - 10 năm trước khi đủ điều kiện nghỉ hưu, do đó không muốn tiếp tục tham gia BHXH. Cộng thêm những yêu cầu bức bách của đời sống khi thôi việc, mất việc, họ phải lựa chọn rút BHXH một lần.

Hơn nữa, qua những lần sửa đổi Luật BHXH, quyền lợi của NLĐ đang có xu hướng suy giảm. Điển hình như quy định nâng số năm đóng BHXH đối với NLĐ để được hưởng mức tối đa 75% lên 35 năm đối với nam, 30 năm đối với nữ; mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi so với quy định, NLĐ bị giảm 2%, trước đây chỉ giảm 1%... Những quy định này thực sự tác động tâm tư của người tham gia BHXH, họ nhìn thấy chính sách BHXH bớt dần sự hấp dẫn để níu kéo ở lại nếu thời gian để hưởng hưu trí còn dài. Ngoài ra, còn rất nhiều khoảng trống quyền lợi NLĐ khi thôi việc, mất việc ở độ tuổi sau 40, nhất là lao động nữ, ngành thâm dụng lao động…

Do đó, ngoài thiết kế các điều khoản phù hợp thực tế đời sống - việc làm của NLĐ và điều kiện kinh tế - xã hội, cần sửa đổi Luật BHXH theo hướng hạn chế, sớm chấm dứt tình trạng rút BHXH một lần, thúc đẩy để lương hưu trở thành đích đến duy nhất của BHXH. Tuy nhiên, sự thay đổi này cần đi kèm với lộ trình cải thiện tính hấp dẫn của BHXH, nâng cao quyền lợi của người tham gia, chẳng hạn quy định mức sàn lương hưu hoặc mức sàn lương đóng BHXH, sao cho khoản lương hưu nhận được đáp ứng nhu cầu sống tối thiểu của NLĐ. Thời gian tham gia BHXH để hưởng hưu trí cũng cần ngắn hơn, tỉ lệ hưởng lương hưu cũng đừng quá thấp…

Làm được những việc nói trên mới có thể tin rằng tình trạng rút BHXH một lần sẽ giảm dần, thu hút NLĐ tham gia BHXH và giữ chân NLĐ gắn bó lâu dài với hệ thống BHXH.