Khuyến nghị Việt Nam “mạnh tay” cải cách thuế thuốc lá

Theo Bộ Y tế, hút thuốc lá chủ động và thụ động là yếu tố nguy cơ đứng thứ hai gây tử vong và bệnh tật. Ước tính năm 2022, thiệt hại kinh tế do hút thuốc lá chủ động và thụ động gồm chi phí khám chữa bệnh, tổn thất năng suất lao động do mắc bệnh và tử vong sớm bởi hút thuốc lá chiếm 1,14% GDP (tương đương 108,7 nghìn tỉ đồng).

Chi phí này cao gấp 5 lần so với nguồn thu từ thuế thuốc lá mang lại.

Hút thuốc lá làm tăng gánh nặng bệnh tật

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết những năm gần đây, bên cạnh thuốc lá truyền thống, trên thị trường nước ta đã xuất hiện các sản phẩm thuốc lá mới, bao gồm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và sản phẩm thuốc lá lai giữa hai sản phẩm này.

"Mặc dù các sản phẩm này chưa được phép nhập khẩu, quảng cáo hoặc bán tại Việt Nam, tỉ lệ sử dụng các sản phẩm này đã có sự gia tăng nhanh trong thời gian qua, đặc biệt là ở học sinh phổ thông trung học tại khu vực thành thị. Các bệnh viện đã ghi nhận các tình trạng nhập viện có liên quan đến thuốc lá điện tử, trong đó có ngộ độc, loạn thần và ngộ độc ma túy" - Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn nói.

Việt Nam hiện là một trong 15 quốc gia có tỉ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá cao nhất thế giới và cũng nằm trong top 15 quốc gia có mức thuế thuốc lá thấp nhất thế giới. Giá thuốc lá rẻ khiến người Việt hút hơn 4 tỉ bao thuốc lá/năm.

Khói thuốc lá chứa đến 69 chất gây ung thư và là nguyên nhân dẫn đến nhiều bệnh nghiêm trọng như đột quỵ, tim mạch, phổi tắc nghẽn mạn tính và ung thư phổi.

Nghiên cứu tại Bệnh viện K cho thấy 96,8% bệnh nhân ung thư phổi có liên quan đến hút thuốc. Mỗi năm thuốc lá gây ra khoảng 104.300 ca tử vong tại Việt Nam, trong đó hơn 18.800 ca là do hút thuốc lá thụ động.

Đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá thêm 15.000 đồng/bao

Theo các chuyên gia, một trong những nguyên nhân của tình trạng này là do thuế thuốc lá ở nước ta còn rất thấp và cần thiết phải cải cách thuế thuốc lá.

Tại Việt Nam, thuế chỉ chiếm 36% giá bán lẻ thuốc lá, trong khi mức trung bình toàn cầu là 62% và khuyến nghị của WHO là 75%. Giá thuốc lá rẻ làm tăng khả năng tiếp cận, đặc biệt là với thanh thiếu niên và người có thu nhập thấp.

Theo thời gian, tại Việt Nam, thuốc lá ngày càng trở nên dễ mua hơn bởi thu nhập của người dân tăng nhanh còn giá thuốc lá lại không theo kịp. Trong giai đoạn 2010-2022, GDP bình quân đầu người của Việt Nam đã tăng gấp ba lần, trong khi đó giá của nhãn hiệu thuốc lá bán chạy nhất chỉ tăng 55%.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam khuyến nghị Việt Nam cải cách mạnh mẽ thuế thuốc lá, cụ thể tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá 75% và áp mức thuế tuyệt đối cho mỗi bao thuốc lá 15.000 đồng đến năm 2030.

WHO cho rằng phương án này sẽ giảm tỉ lệ hút thuốc ở nam giới tại Việt Nam xuống 37,5% vào năm 2030 so với năm 2020, tương đương giảm khoảng 2,5 triệu người hút thuốc trưởng thành vào năm 2030 so với kịch duy trì mức thuế hiện hành.

Phương án "mạnh tay" này sẽ làm tăng đáng kể doanh thu thuế hàng năm, ước tính sẽ tăng thêm khoảng 29.000 tỉ đồng ngân sách mỗi năm vào năm 2030 so với năm 2020, gấp 15 lần so với việc duy trì mức thuế hiện tại.

Bà Angela Pratt Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam nhấn mạnh nếu không có hành động mạnh mẽ, mục tiêu giảm tỉ lệ hút thuốc lá ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030 sẽ rất khó đạt được.

"Việc tăng thuế thuốc lá, đặc biệt là áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với mức cao hơn, không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe người dân mà còn góp phần giảm thiểu gánh nặng kinh tế và xã hội do thuốc lá gây ra. Chính sách tăng thuế thuốc lá không chỉ mang lại lợi ích trước mắt mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng một xã hội lành mạnh, bền vững cho các thế hệ tương lai"- bà Angela Pratt khuyến cáo.

Chuyên gia của WHO cũng nhấn mạnh ngành sản xuất thuốc lá của Việt Nam vẫn đang phải nhập khẩu thuốc lá nguyên liệu. Lượng hạn ngạch thuế quan nhập khẩu thuốc lá nguyên liệu năm 2023 là 68.414 tấn. Do đó, tăng thuế cũng sẽ không ảnh hưởng đến lao động trồng cây thuốc lá.

Đối với lĩnh vực bán lẻ thuốc lá ở Việt Nam, ngoại trừ một số ít là các cửa hàng chuyên kinh doanh thuốc lá thì hầu hết thuốc lá thường được bán ở các điểm bán lẻ kinh doanh nhiều mặt hàng như tạp hóa, siêu thị, quán cà phê, quán nước. Nếu tăng thuế đủ mạnh để giảm tiêu dùng thuốc lá thì cũng sẽ không ảnh hưởng lâu dài đến các điểm bán lẻ này.