Sống bám bảo hộ

Giới chuyên gia cho rằng giá thép của Việt Nam không thể cạnh tranh với sản phẩm của Trung Quốc, thậm chí còn phải đánh đổi bằng hậu quả nặng nề về môi trường.

Hưởng lợi từ giá quặng rẻ

Mới đây, đại diện Công ty CP Tập đoàn Hoa Sen (HSG) đã khẳng định một doanh nghiệp (DN) làm thép lợi nhuận cả ngàn tỉ đồng chỉ trong một quý nên HSG “ngu gì không làm”.

Tuy nhiên, chuyên gia đến từ Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright, TS Đỗ Thiên Anh Tuấn, cho rằng về tổng thể, ngành thép của Việt Nam không có tính cạnh tranh; thậm chí, các chính sách ưu đãi hiện hành làm méo mó, biến dạng thị trường thép, tạo ra môi trường thiếu lành mạnh và không hiệu quả.

Sản phẩm thép Việt Nam chưa thể cạnh tranh với nước ngoài nếu không được bảo hộ - Ảnh: Tấn Thạnh

Cụ thể, ông Tuấn giải thích sản xuất thép dùng 2 nguồn nguyên liệu là quặng sắt và thép phế liệu tái chế. Trong đó, dùng quặng sắt để chế biến thì sử dụng công nghệ lò cao, còn dùng thép phế liệu sử dụng công nghệ lò hồ quang. Đáng nói là chính sách cấm xuất khẩu quặng của nhà nước khiến DN khai thác chỉ bán được trong nước khiến giá quặng rất rẻ so với thế giới. “Có thời điểm, giá quặng trong nước chỉ bằng 50%-60% giá thế giới. Những nhà sản xuất thép trong nước sử dụng lò cao được mua quặng trong nước với giá rất rẻ nên tạo ra sản phẩm giá thấp, lợi nhuận lớn. DN Việt Nam so về khả năng quản trị thì làm sao có thể vượt qua được các DN lớn trên thế giới nhưng lại có tỉ suất lợi nhuận hơn hẳn, lên đến 30%/năm. Ngành công nghiệp nặng nào có thể mang lại tỉ suất lợi nhuận ngất ngưởng như thế! Lợi thế đó chỉ có thể mang lại từ chính sách xuất khẩu quặng hiện nay” - TS Đỗ Thiên Anh Tuấn nhận định.

Do đó, theo ông Tuấn, đấy là nguyên nhân sâu xa dẫn đến việc HSG hăm hở “lao” vào sản xuất thép thay vì chỉ làm tôn. “HSG thấy lợi nhuận đến từ những đặc quyền, đặc lợi mà DN có thể có được từ chính sách nên mới đầu tư vào ngành công nghiệp thép lò cao gây ô nhiễm môi trường hơn nhiều so với thép tái chế” - ông Tuấn nói.

Bất lợi cho ngành khác

DN thép trong nước dù được hưởng lợi nhuận rất cao từ giá quặng rẻ nhưng vẫn không “quên” đòi hỏi thêm những ưu đãi khác từ chính sách bảo hộ của nhà nước, như chống bán phá giá. “Có DN được hưởng đặc quyền từ giá quặng rẻ nhưng vẫn đứng trong nhóm gửi đơn lên Bộ Công Thương đề nghị áp thuế tự vệ trước sản phẩm của Trung Quốc. Khi nào chứng minh được lợi nhuận của DN bị thu hẹp, thu nhập của người lao động giảm thì mới đòi áp thuế. Nếu có lợi nhuận lớn mà vẫn được áp thuế như vừa qua thì đây là câu hỏi lớn cần phải trả lời” - TS Đỗ Thiên Anh Tuấn đặt vấn đề.

TS Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc nghiên cứu Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright, nhận định: “Để bảo vệ ngành thép, Chính phủ nâng thuế nhập khẩu khiến giá thép trong nước rần rần tăng lên. Nhờ bảo hộ, DN làm thép lãi lớn”.

Theo chuyên gia kinh tế Bùi Trinh, cần lưu tâm mức độ bảo hộ hữu hiệu cho sản xuất bởi tăng thuế nhập khẩu những sản phẩm là đầu vào của các ngành khác thì việc bảo hộ thực chất chỉ là bảo hộ những DN sản xuất sản phẩm đầu vào này. Còn lại, toàn bộ nền kinh tế sẽ gặp bất lợi. “Theo tính toán, nếu tăng thuế nhập khẩu phôi thép từ 9% (năm 2015) lên 23,3% và thép dài lên 15,4% theo quyết định mới đây của Bộ Công Thương sẽ làm giá thép tăng từ 2%-4%. Điều này có thể khiến tổng giá trị gia tăng của toàn nền kinh tế giảm 0,034%-0,07%. Từ đó, một số ngành sẽ bị ảnh hưởng rất lớn về giá trị gia tăng hoặc lợi nhuận” - ông Bùi Trinh phân tích.

Do đó, bảo hộ đối với ngành thép chỉ làm lợi cho số ít DN nên những DN khác lao vào chứ không mang lại lợi ích kinh tế nói chung. “Khi thép nhập khẩu rẻ hơn thép sản xuất trong nước thì sao lại bắt cả nền kinh tế phải chịu thiệt thòi để đáp ứng lợi nhuận cho một số ít công ty thép? Trong khi đó, thép sản xuất trong nước sẽ đội giá thành, đồng thời làm cạn kiệt tài nguyên, ảnh hưởng đến môi trường. Như thế là đi ngược lại nguyên tắc bảo hộ một ngành khi nó có độ lan tỏa cao đến nền kinh tế trong nước và không làm cạn kiệt tài nguyên, ảnh hưởng đến môi trường” - ông Trinh góp ý.