Lắng nghe người dân hiến kế: Mô hình phát triển dựa trên tái chế

Trên hành trình hướng tới phát triển bền vững, Việt Nam đang nỗ lực chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn. Đây là xu thế tất yếu nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, để thực hiện thành công mô hình kinh tế mới này, cần có sự hỗ trợ của một hệ thống pháp lý đầy đủ và minh bạch, cùng với việc áp dụng các mô hình hiệu quả như mô hình thành phố tái chế.

Kinh nghiệm từ Nhật Bản

Điều 1, Luật số 110 của Nhật Bản (ban hành vào năm 2000) quy định Nhật Bản sẽ tạo điều kiện để chuyển đổi sang xã hội và thành phố định hướng tái chế một cách toàn diện, có kế hoạch; bảo đảm một cuộc sống lành mạnh, văn hóa cho các thế hệ hiện tại và tương lai. 

Vì lý do này, dựa trên các nguyên tắc cơ bản của Luật Môi trường cơ bản (Đạo luật số 91 năm 1993), trách nhiệm của trung ương, chính quyền địa phương, công ty và công dân được làm rõ bằng cách thiết lập các nguyên tắc cơ bản để hình thành cơ chế tái chế cho các thành phố nói chung.

Thứ nhất, hướng dẫn kế hoạch cơ bản để xây dựng một thành phố định hướng tái chế.

Thứ hai, phát triển các khái niệm để hướng dẫn cách hiểu và áp dụng luật một cách nhất quán. Cụ thể, "thành phố tái chế" có nghĩa là hạn chế tiêu thụ tài nguyên thiên nhiên, giảm thiểu gánh nặng cho môi trường, thúc đẩy việc tái chế sản phẩm phù hợp và bảo đảm xử lý đúng cách các vật liệu có thể tái chế. 

Khái niệm tái chế bao gồm việc sử dụng các vật liệu có thể tái chế ở dạng ban đầu và sử dụng toàn bộ hoặc một phần tài nguyên có thể tái chế làm thành phần hoặc bộ phận của sản phẩm. Khái niệm "thu hồi nhiệt" đề cập việc thu hồi nhiệt từ một vật có thể tái chế hoàn toàn hoặc một phần và có thể được sử dụng để đốt hoặc cho các mục đích khác.

Để xây dựng nền kinh tế tuần hoàn và tối đa hóa công dụng của sản phẩm, các quy trình tái chế được xem xét theo thứ tự ưu tiên với nguyên tắc sau: Tất cả hoặc một số phần tài nguyên phải được tái sử dụng. Nếu phần đó không thể tái sử dụng, nó có thể được tái tạo. Nhiệt phải được thu hồi nếu nó không thể tái sử dụng hoặc tái chế. Để giảm tối đa việc phát sinh chất thải, cần ghi chép kỹ lưỡng các nguyên tắc sử dụng nguyên liệu thô và sản phẩm dựa trên tiêu chuẩn.

Thứ ba, làm rõ trách nhiệm các chủ thể tham gia xây dựng thành phố tái chế (quy định tại các điều 3, 4 và 5 của Luật số 110). Trách nhiệm của nhà nước (ban hành pháp luật và hoàn thiện chính sách; hỗ trợ các bên liên quan trong việc sử dụng và tái chế sản phẩm; làm gương và khuyến khích doanh nghiệp sử dụng các sản phẩm tái chế…); trách nhiệm doanh nghiệp (thực hiện các biện pháp cần thiết để ngăn ngừa nguyên liệu thô trở thành lãng phí trong hoạt động kinh doanh; chịu trách nhiệm lựa chọn các hình thức phù hợp để tái chế sản phẩm kinh doanh; thực hiện các biện pháp cần thiết nhằm tăng độ bền và khả năng tái chế của sản phẩm bao bì…); trách nhiệm của chính quyền địa phương (thực hiện các biện pháp cần thiết để bảo đảm việc tái chế và xử lý đúng cách các vật liệu có thể tái sử dụng…); trách nhiệm của công dân (tích cực hợp tác để hạn chế các sản phẩm trở thành rác thải, bảo đảm tái chế đúng cách; phân loại các nguồn tài nguyên có thể tái chế…).

Hệ thống pháp lý đầy đủ và minh bạch

"Thành phố dựa trên tái chế" là một trong những thành tựu to lớn của Nhật Bản mà TP HCM có thể học hỏi để nêu bật vai trò và trách nhiệm của các chủ thể trong việc sử dụng sản phẩm có vòng đời lâu dài, phân loại rác thải và phối hợp với doanh nghiệp trong việc thu gom, phân loại, vận chuyển vật liệu tái chế.

Thứ nhất, cần ban hành một văn bản riêng tại TP HCM để thúc đẩy hoặc tạo điều kiện cho sự phát triển của nền kinh tế tuần hoàn. Tài liệu chi tiết quy định rõ trách nhiệm, quyền và nghĩa vụ của tất cả các chủ thể sẽ giúp vấn đề này được thực hiện một cách hiệu quả. Đồng thời, cần rà soát văn bản dưới luật có liên quan để góp phần xây dựng, hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật về thành phố dựa trên tái chế.

Thứ hai, TP HCM cần có hướng dẫn chi tiết về thủ tục nhận ưu đãi từ các doanh nghiệp phát triển kinh tế tuần hoàn. Thành phố đóng vai trò đi đầu cả nước về việc lựa chọn sản phẩm thân thiện với môi trường, các sản phẩm có thể tái chế nhiều lần để phát huy tối đa công dụng ban đầu. 

Vai trò của chính quyền thành phố trong việc thúc đẩy việc sử dụng mặt hàng tái chế rất quan trọng trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho hiệu ứng domino trên thị trường. Bằng cách ưu tiên và phổ biến việc mua hàng hóa và sản phẩm tái chế sẽ có tác động đáng kể trong việc mở rộng tới khu vực tư nhân, dẫn đến sự thay đổi trong nhu cầu mua hàng hóa và dịch vụ của người dân tại thành phố.

Thứ ba, cần hệ thống hóa, đồng bộ hóa các chính sách phát triển kinh tế tuần hoàn và xem đây là mục tiêu quan trọng nhất mà TP HCM phải hướng tới. Vì vậy, vai trò của Sở Tài nguyên và Môi trường là đầu mối liên lạc trung tâm trong quy hoạch, chịu trách nhiệm xây dựng chính sách, tham mưu và phê duyệt quy hoạch về chủ đề kinh tế tuần hoàn nhằm thúc đẩy và khuyến khích các hoạt động tái chế trong toàn dân.