Nhiều giống loài ở ĐBSCL dần biến mất

Những ngày này, về Vườn Quốc gia Tràm Chim (huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp) - nơi được mệnh danh là "Đồng Tháp Mười thu nhỏ" - thật khó có thể nhìn thấy bông điên điển vàng hay đàn cá linh lấp lánh trên kênh rạch. Còn các loài chim cũng thật ít ỏi dù đã đi vào vùng lõi của vườn quốc gia này.

Sếu đầu đỏ chỉ còn trong ký ức

Đến thời điểm này, số lượng chim ở Vườn Quốc gia Tràm Chim giảm rất nhiều. Nếu như năm 1988, sếu đầu đỏ - một loài đặc hữu trong Sách Đỏ có hơn 1.000 con thì đến năm 2019 chỉ còn khoảng 9 con và năm 2020 thì không còn con sếu nào về. Dù là khu Ramsar thứ 2.000 của thế giới và đang được bảo tồn đa dạng sinh học nhưng sự cạn kiệt hệ động thực vật ở đây đang diễn ra.

Sếu đầu đỏ giờ vắng bóng ở Vườn Quốc gia Tràm Chim Ảnh: NGỌC TRINH

Theo ông Đoàn Văn Nhanh, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn và Phát triển sinh vật Vườn Quốc gia Tràm Chim, thời gian qua, việc sếu về vườn ít một phần là do đơn vị chủ động phòng chống cháy rừng nên giữ mực nước tương đối cao trong khu bảo tồn, vì thế cỏ năn chưa có điều kiện phát triển tốt, trong khi đây là thức ăn chính của sếu. Ngoài ra, việc tăng diện tích sản xuất nông nghiệp quanh Vườn Quốc gia Tràm Chim đã làm môi trường sống của sếu bị thu hẹp.

An Giang và Đồng Tháp là hai tỉnh từng một thời gây "sốt" với sự xuất hiện của cá basa nhưng nay loài cá da trơn này trong tự nhiên cũng dần hiếm. Ông Nguyễn Hữu Nguyên, Giám đốc HTX Nuôi cá tra huyện Châu Phú (An Giang), cho biết hiện có rất ít hộ dân còn tham gia nuôi cá basa trong lồng bè dưới sông vì nguồn cá giống trong tự nhiên đã cạn kiệt. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do nguồn nước từ thượng nguồn đổ về mỗi năm ít dần. Từ đó, những hộ dân nghèo chuyên sống bằng nghề thả câu bắt cá basa cũng tìm kế khác để mưu sinh.

"Từ năm 2006 trở về trước, rất nhiều người đánh bắt cá basa giống loại từ 10-20 cm/con để cung cấp cho hàng ngàn chiếc bè nuôi cá ở khu vực ngã ba sông Châu Đốc xuống tận huyện Châu Phú. Đến mùa nước nổi thì một số hộ dân đóng đáy dưới các lòng kênh để hứng bắt cá tra, cá basa rồi phân ra bán lại cho các hộ nuôi. Hồi đó, chưa có cá sinh sản nhân tạo, tất cả đều lệ thuộc vào nguồn cá tự nhiên nên tỉ lệ hao hụt khi thả nuôi cũng không đáng kể" - ông Nguyên nhớ lại.

Tận diệt loài chim

Tại Cà Mau trước đây những loài chim trời như cúm núm, trích ré, cuốc… nhiều vô số nhưng giờ chỉ còn trong ký ức. Theo tìm hiểu của chúng tôi, nguyên nhân dẫn đến số lượng những loài trên vơi dần là do môi trường sống bị thu hẹp, nguồn thức ăn cạn kiệt… Bên cạnh đó, còn do con người săn bắt theo kiểu tận diệt.

Phân tích thêm về tình trạng này, cụ Nguyễn Hữu Đành (78 tuổi - một người dân ở huyện Cái Nước, tỉnh Cà Mau), cho biết trước đó đa phần các địa phương trong tỉnh chủ yếu làm lúa nên những loài chim trời về đây sinh sống rất nhiều. Tuy nhiên, khi chuyển sang làm tôm thì số lượng những loài này giảm hẳn vì môi trường sống bị thu hẹp. "Cách đây hơn 20 năm, mỗi khi ra thăm đồng, tôi có thể dễ dàng nhìn thấy những đàn trích ré, cúm núm bơi lội tung tăng dưới ruộng, giờ thì chẳng thấy con nào" - cụ Đành trăn trở.

Chim trời bị săn bắt và bán công khai Ảnh: HỒ PHI

Nhiều chuyên gia về bảo tồn cho rằng những loài chim trời không chỉ giảm ở vùng nuôi tôm mà vùng chuyên canh cây lúa cũng không tránh khỏi hoàn cảnh tương tự do nguồn thức ăn bị cạn kiệt và một phần vì bị săn bắt ngày đêm. Hầu như địa phương nào cũng có bán chim trời làm thức ăn. Hằng ngày, chim trời bị bắt chở từng xe đến các thành thị làm mồi ngon cho các nhà hàng. Nếu không có những biện pháp bảo vệ hữu hiệu cũng như xử lý mạnh tay đối với những kẻ săn bắt chim trời thì tương lai không xa những loài này sẽ biến mất.

Chuyển hướng, bảo tồn

Ông Nguyễn Hữu Nguyên cho rằng để thay thế cá basa, hiện nay đã có nhiều hộ dân biết thích ứng với biến đổi khí hậu cũng như thị trường nên chuyển qua nuôi cá he hoặc cá mè vinh để xuất khẩu sang Campuchia với giá từ 50.000 đồng đến 60.000 đồng/kg, trong khi giá thành chỉ khoảng 32.000 đồng/kg. "Với tình hình này, không ai dại mà nuôi cá basa vì vừa khan hiếm giống, dễ nhiễm dịch bệnh do tác động bởi môi trường mà lại không có lợi nhuận" - ông Nguyên khẳng định.

Vườn Quốc gia Tràm Chim hiện đang thi công các dự án đầu tư xây dựng cơ bản như: Trại thực nghiệm, bảo tồn và phát triển Vườn Quốc gia Tràm Chim, giai đoạn 2016-2020 khu Ramsar; đầu tư hạ tầng phát triển du lịch sinh thái Vườn Quốc gia Tràm Chim; công trình đầu tư hệ thống cây xanh khu vực trụ sở mới. Về hoạt động bảo tồn, nghiên cứu khoa học, Vườn Quốc gia Tràm Chim đã phối hợp với Hạt Kiểm lâm liên huyện Tam Nông - Tân Hồng và các đơn vị tiếp nhận 20 cá thể bò sát, hơn 400 cá thể chim và 400 kg cá; tổ chức thống kê, giám sát các loài chim nước quý hiếm. Nơi đây đã ghi nhận 8 loài chim quý hiếm, 78 loài thông thường khác; tạo cảnh quan, sinh cảnh, bãi ăn cho chim tại phân khu A1 và A3.

Ông Nguyễn Thanh Hùng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp, cho biết trong định hướng giai đoạn 2021-2030, Vườn Quốc gia Tràm Chim cần phối hợp với các sở, ngành của tỉnh nghiên cứu hoàn chỉnh và trình cấp có thẩm quyền phê duyệt Đề án Quy hoạch Vườn Quốc gia Tràm Chim là khu du lịch trọng điểm quốc gia. Bên cạnh đó, đẩy nhanh tiến độ thực hiện đề tài nghiên cứu và triển khai dự án nhân giống và bảo tồn sếu đầu đỏ và hoa hoàng đầu ấn; lập phương án đánh giá công tác bảo tồn và phát triển cộng đồng tại các xã vùng đệm. "Cần có đánh giá việc thực hiện chức năng của Vườn Quốc gia Tràm Chim, khu Ramsar; nghiên cứu phát triển sinh kế cộng đồng, bảo tồn đa dạng sinh học" - ông Hùng nói thêm.

Trong khi đó, nói về việc hạn hán và xâm nhập mặn khiến một số loại cây trồng và vật nuôi nước ngọt đang bị triệt tiêu dần, PGS-TS Lê Anh Tuấn, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu (Trường ĐH Cần Thơ), từng cho rằng xâm nhập mặn ngoài thách thức còn là cơ hội cho ĐBSCL, nó sẽ thay đổi và khuyến khích chính sách hướng ra biển. Bởi lẽ, nếu mở rộng diện tích đất nhiễm mặn ở các mức độ khác nhau sẽ tạo cơ hội tốt cho đa dạng hóa ngành nghề nuôi trồng thủy sản theo hướng chuyên nghiệp hơn. Song song đó, khi mở rộng diện tích nhiễm mặn thì một phần diện tích cây rừng ngập mặn được mở rộng, phục hồi; thú, chim, loài bò sát, lưỡng cư sống dưới tán rừng ngập mặn sinh trưởng và phát triển tốt.