Mưa lũ trái quy luật, bão dồn dập thách thức vận hành hơn 7.300 hồ, đập

Chiều 21-11, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp với Báo Nông nghiệp và Môi trường tổ chức Diễn đàn "Chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ trong vận hành, bảo đảm an toàn đập, hồ chứa nước" tại Hà Nội.

Theo ông Phan Tiến An, Trưởng Phòng An toàn hồ đập và hồ chứa nước (Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi), hiện cả nước có khoảng 7.315 đập, hồ chứa thủy lợi, trong đó có 592 đập dâng có chiều cao trên 5 m và 6.723 hồ chứa thủy lợi (4 hồ quan trọng đặc biệt, 895 hồ lớn, 1.540 hồ vừa và 4.284 hồ nhỏ, với 213 hồ chứa có cửa van điều tiết).

Tổng dung tích trữ khoảng 15 tỉ m³, tạo nguồn nước tưới cho gần 1,1 triệu ha đất nông nghiệp và cấp khoảng 1,5 tỉ m³ nước cho sinh hoạt, công nghiệp cũng như ngành kinh tế khác.

Nhờ sự quan tâm của các cấp, mùa mưa lũ 2025 tuy diễn biến dữ dội nhưng không xảy ra sự cố lớn, các hồ lớn vận hành tương đối hợp lý.

Tuy nhiên, ông An cũng cho rằng, đằng sau đó là hàng loạt khó khăn kéo dài, đặc biệt ở nhóm hồ vừa và nhỏ do địa phương quản lý.

Tỷ lệ thực hiện các yêu cầu bắt buộc về an toàn đập vẫn rất thấp: chỉ 30% hồ có phương án ứng phó khẩn cấp, 9% được kiểm định an toàn và chỉ 19% lắp thiết bị quan trắc. Nhiều hồ chưa có quy trình vận hành hoặc mốc bảo vệ, dẫn đến nguy cơ mất an toàn khi mưa lũ đến bất ngờ.

Thách thức lớn nhất hiện nay theo ông An là thiếu dữ liệu kỹ thuật đầy đủ và hệ thống công nghệ đồng bộ.

Hệ thống quan trắc khí tượng thủy văn chuyên dùng còn thiếu và lạc hậu; nhiều hồ thiếu trạm mưa trên toàn lưu vực, số liệu quan trắc không ổn định.

Trong khi đó, mưa lũ những năm gần đây diễn biến trái quy luật, bão xuất hiện dồn dập. Không gian thoát lũ bị thu hẹp bởi đô thị hóa nhanh, hạ tầng tiêu thoát chưa theo kịp. Do đó, ông An nhìn nhận cần phối hợp vận hành liên hồ, khi đây vẫn là "điểm mù" lớn: hồ thủy điện và thủy lợi chia sẻ dữ liệu hạn chế, chưa có cơ chế điều phối thống nhất theo lưu vực. Quy trình vận hành nhiều hồ đã lạc hậu nhưng chưa được cập nhật vì thiếu công cụ, thiếu dữ liệu thời gian thực.

Băn khoăn về việc có nên hạ thấp mực nước hồ, đập để tăng dung tích đón lũ hiệu quả

Ông Nguyễn Tùng Phong, Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho rằng những đợt mưa lũ dồn dập vừa qua đã bộc lộ nhiều vấn đề cần được đánh giá lại trong cả công tác dự báo lẫn tổ chức vận hành liên hồ.

"Liệu có nên duy trì mực nước hồ ở mức dâng bình thường như quy trình hiện hành, hay cần hạ thấp hơn để tăng dung tích đón lũ trong bối cảnh thời tiết ngày càng bất thường?" - ông Phong nói.

Theo ông Phong, quyết định mực nước trước lũ phải dựa trên cơ sở khoa học vì liên quan trực tiếp đến an toàn công trình, an toàn hạ du và nhu cầu tích nước cho sản xuất. Thực tế, các trận lũ gần đây cho thấy khoảng dung tích phòng lũ đang không đủ dư địa như trước.

Nhấn mạnh vai trò của dự báo, ông Phong cho rằng, hiện nhiều đơn vị vẫn phụ thuộc vào các mô hình dự báo quốc tế, trong khi các nhà khoa học đã khuyến cáo cần có mô hình dự báo chuyên dụng cho từng lưu vực hồ chứa. Đây là điều kiện tiên quyết để nâng cao độ chính xác của dự báo trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm cho mưa lũ khó lường hơn và dễ vượt ra ngoài các thông số thiết kế cũ.

Theo ông Phong, tổng dung tích của hơn 7.000 hồ thủy lợi chỉ khoảng 15,5 tỉ m³, trong khi nhiều hồ thủy điện có dung tích lớn gấp nhiều lần. Do đó, nếu hệ thống thủy điện tham gia tích cực hơn vào nhiệm vụ phòng chống lũ, hiệu quả bảo vệ hạ du sẽ được tăng lên đáng kể, nhất là trong các trận mưa lớn "lịch sử".