Nâng cao năng lực sinh kế để hộ gia đình thoát nghèo bền vững

Những ngày cuối năm 2025, nhiều hộ gia đình của xã Mường Chà, xã Sín Thầu, xã Mường Păng nhộn nhịp đón khách du lịch. Sự phát triển của du lịch cộng đồng ở những điểm đến du lịch Tây Bắc góp phần tăng sinh kế, tăng thu nhập cho người dân.

Sinh kế không dựa vào một nghề duy nhất

Chị Thùng Thị Lâm và nhiều hộ dân ở Bản du lịch Nà Sự (xã Mường Chà, tỉnh Điện Biên) những ngày này tấp nập đón khách du lịch. Khoảng 3 năm nay, khi bản phát triển làm du lịch cộng đồng, đón khách, cuộc sống của gia đình chị Lâm và người dân trong bản cũng cải thiện hơn.

"Khi nào khách du lịch tới, tôi và bà con trong bản sẽ cùng đón khách; những ngày còn lại vẫn làm nông nghiệp bình thường. Chúng tôi mong muốn sẽ đón thêm nhiều khách du lịch để bà con trong bản có thêm công việc, thêm thu nhập và đời sống văn hóa, tinh thần cũng nâng cao hơn nữa" – chị Lâm chia sẻ.

Ông Thùng Văn Thành, Phó trưởng Phòng Văn hóa xã Mường Chài, cho biết bản hiện có khoảng 139 hộ dân; trong đó có 5 hộ làm homestay đón khách, các hộ còn lại tham gia các tổ nấu ăn, tổ văn nghệ, cung cấp thực phẩm và dịch vụ du lịch… 

Nhờ khai thác du lịch, lượng khách đến bản tăng dần qua các năm và bản đang nỗ lực xây dựng trở thành điểm du lịch cộng đồng hấp dẫn với du khách. Cũng nhờ có thêm sinh kế là làm du lịch, thu nhập của bà con cải thiện hơn, không còn phụ thuộc vào một nghề làm nông duy nhất như trước.

Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Điện Biên, khi đến với Bản du lịch Nà Sự, du khách sẽ được khám phá, trải nghiệm thực tế sinh hoạt, lao động sản xuất của bà con dân tộc Thái; trực tiếp tham gia chế biến món ăn; tham quan cảnh đẹp xung quanh bản; giao lưu văn hóa, văn nghệ. Đặc biệt là thưởng thức các món ăn truyền thống đậm đà bản sắc dân tộc Thái mà nguyên liệu chế biến do chính người dân trong bản cung cấp.

Thực tế, việc phát triển du lịch cộng đồng ở Nà Sự không chỉ góp phần giúp tăng thu nhập cho người dân nơi đây mà còn tránh tình trạng hàng hóa sản xuất ra không bán được. Trước đây, cây trồng, vật nuôi các hộ dân trong bản làm ra, muốn bán rất khó vì phải đi xa và ít người mua.

Đưa hộ nghèo vào chuỗi giá trị để phát triển bền vững

Ông Trần Bảo Dinh, Tổng Giám đốc Công ty CP TitKul, cho rằng cần tiếp cận bài toán sinh kế hộ nghèo từ góc độ thị trường và vai trò dẫn dắt của doanh nghiệp. Hạn chế lớn nhất của họ không nằm ở khâu sản xuất mà ở khả năng đưa sản phẩm ra thị trường. Nhiều hộ làm ra sản phẩm nhưng không biết bán cho ai, theo tiêu chuẩn nào, nên thu nhập vẫn bấp bênh.

Theo ông Trần Bảo Dinh, giải pháp bền vững là đưa hộ nghèo tham gia vào chuỗi giá trị với vai trò rõ ràng, thay vì để họ tự xoay xở mọi khâu. Doanh nghiệp cần đứng ra tổ chức thị trường, xác định nhu cầu, đặt tiêu chuẩn và đảm nhận khâu tiêu thụ, qua đó giúp người dân tập trung làm tốt phần việc phù hợp với năng lực. Quá trình hợp tác này cũng giúp hộ nghèo hình thành kỷ luật sản xuất, uy tín kinh doanh và tư duy làm ăn có cam kết. Những yếu tố then chốt để duy trì thu nhập ổn định và từng bước mở rộng sinh kế.

"Khi chính sách Nhà nước tạo nền tảng, doanh nghiệp đóng vai trò dẫn dắt và người dân chủ động tham gia, mục tiêu chuyển từ "xóa đói giảm nghèo" sang "làm giàu bền vững" mới có thể trở thành hiện thực, không chỉ trên giấy tờ mà trong đời sống kinh tế của từng hộ gia đình" – ông Dinh nói.

TS Huỳnh Trung Minh, chuyên gia tài chính – ngân hàng, phân tích từ góc độ kinh tế, có thể thấy quá trình chuyển đổi từ xóa đói giảm nghèo sang làm giàu bền vững đang diễn ra nhưng còn khá chậm. Thực tế này do các hộ gia đình còn thiếu kỹ năng quản lý và kiến thức kinh doanh, đa số vẫn sản xuất dựa trên kinh nghiệm truyền thống, phụ thuộc vào canh tác độc canh. Đơn cử, nông dân trồng lúa hoặc chăn nuôi theo mùa vụ, chưa biết cách tính toán chi phí - lợi nhuận, quản lý dòng tiền hay xây dựng các phương án dự phòng rủi ro, khi có thiên tai, dịch bệnh hoặc biến động giá cả xảy ra, sinh kế dễ bị tổn thương. Các hộ sản xuất riêng lẻ gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận thị trường lớn, chế biến sâu hoặc xuất khẩu.

"Dù có các chương trình tín dụng ưu đãi nhưng thủ tục đôi khi còn phức tạp, nhiều hộ chưa biết cách sử dụng vốn hiệu quả cho tái đầu tư. Sau khi được cấp vốn thì từ từ gây hao hụt nguồn vốn được cấp. Ngại tìm hiểu công nghệ mới hoặc vẫn còn gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn và công nghệ hiện đại" – TS Huỳnh Trung Minh nói.

Thúc đẩy tài chính toàn diện cho người dân

Ông Nguyễn Bá Diệp, Đồng sáng lập Tập đoàn Công nghệ Tài chính MoMo, cho rằng các chính sách an sinh và thúc đẩy tài chính toàn diện của Chính phủ trong thời gian qua đã mang lại nhiều kết quả tích cực cho quá trình nâng cao sinh kế của người dân. 

Trong bối cảnh nền kinh tế ngày càng biến động, vẫn cần bổ sung và hoàn thiện để hỗ trợ người dân chủ động tốt hơn trong việc nâng cấp sinh kế. Bởi sinh kế của nhiều hộ gia đình hiện vẫn chủ yếu dựa vào một số ít nguồn thu, khiến khả năng chống chịu trước những cú sốc như thiên tai, dịch bệnh. Năng lực quản lý tài chính ở cấp hộ gia đình chưa đồng đều. Việc thiếu công cụ theo dõi thu chi và lập kế hoạch tài chính dài hạn khiến không ít hộ gặp khó khi muốn mở rộng hoặc đa dạng hóa sinh kế.

"Khả năng tiếp cận các nguồn lực tài chính chính thống, phù hợp với quy mô nhỏ và nhu cầu ngắn hạn, vẫn còn những khoảng trống nhất định. Trong những thời điểm cần xoay xở nhanh để ổn định cuộc sống hoặc duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh nhỏ, người dân rất cần những giải pháp tài chính an toàn, minh bạch và dễ tiếp cận hơn" – ông Nguyễn Bá Diệp nói.

Để tháo gỡ những điểm nghẽn này, theo các chuyên gia, cần có cách tiếp cận đồng bộ như tăng cường đào tạo kỹ năng quản lý hộ gia đình như một doanh nghiệp siêu nhỏ, đào tạo cách tính toán lãi - lỗ, lập kế hoạch tài chính. Thúc đẩy liên kết thông qua các HTX kiểu mới, khuyến khích ký kết hợp đồng bao tiêu với doanh nghiệp. Nhân rộng các mô hình thành công, khuyến khích áp dụng công nghệ sản xuất kinh doanh, hỗ trợ tham gia bảo hiểm nông nghiệp nhằm giảm thiểu rủi ro.

Theo ông Bùi Thanh Bình, Giám đốc Công ty CP BMZ, nâng cao năng lực sinh kế cho hộ nghèo cần đi từ các giải pháp cụ thể, vừa sức với điều kiện thực tế. 

Người dân cần được hỗ trợ những điều kiện đầu vào thiết yếu để tạo thu nhập, quan trọng nhất là tiếp cận thông tin thị trường. Khi còn sản xuất nhỏ lẻ, thiếu công cụ kết nối, nhiều hộ dễ bị ép giá và phụ thuộc vào trung gian. Việc hỗ trợ những công cụ đơn giản như điện thoại thông minh giá rẻ để người dân có thể liên lạc với người mua, nắm bắt giá cả, tìm đầu ra cho sản phẩm. Đây nên được coi là một phần của chính sách hỗ trợ sinh kế, tương tự như hỗ trợ vốn hay giống sản xuất trước đây.

Hộ gia đình cần được hướng dẫn sử dụng công cụ phục vụ trực tiếp cho việc kiếm sống, từ trao đổi mua bán, ghi nhận đơn hàng đến quản lý chi tiêu cơ bản. Sinh kế bền vững không thể phụ thuộc vào một nguồn thu duy nhất, cần khuyến khích đa dạng hóa sinh kế, thông qua cách kết hợp nông nghiệp với nghề phụ, dịch vụ nhỏ hoặc chế biến quy mô hộ.

"Các hộ cần được trang bị kỹ năng quản lý tài chính tối thiểu, biết tính toán lãi - lỗ, sử dụng vốn vay ưu đãi đúng mục đích để tránh rơi vào tín dụng đen và tạo nền tảng tích lũy lâu dài. Tham gia tổ nhóm, hợp tác xã là bước đi cần thiết để người dân có đầu ra ổn định và từng bước tham gia chuỗi giá trị" – ông Bình nói.