Người lao động có được quyền từ chối công việc được giao?

Cách đây 2 năm, chị Trần Thị Thanh Sang được một trường mầm non tư thục tại quận 8 tuyển dụng vào làm giáo viên tiếng Anh. 

Tuy nhiên, cách đây 3 tháng, do tình trạng thiếu bảo mẫu, chị được ban giám hiệu chuyển sang làm công việc bảo mẫu tạm thời cho lớp nhà trẻ (có tham khảo ý kiến của người lao động). Do cần việc làm nên chị đồng thuận với công việc mà trường phân công với mức lương không đổi. Sau 2 tháng, khi trường tuyển được bảo mẫu mới, chị lại được chuyển về công việc cũ. 

"Tuy tôi tốt nghiệp giáo viên mầm non và có học chăm trẻ và nấu ăn song nhiều năm nay, tôi chỉ chuyên dạy tiếng anh cho trẻ nên khi được phân công làm bảo mẫu, tôi rất lo vì trách nhiệm công việc này rất lớn, tôi từng muốn từ chối nhưng lại sợ mất việc nên đành chấp nhận" - chị cho biết. Chị rất băn khoăn trong trường hợp bị chuyển việc như vậy, nhà trường có vi phạm và chị có quyền từ chối công việc này hay không?

Theo Điều 29 Bộ Luật Lao động 2019 quy định về nội dung chuyển người lao động làm công việc khác so với hợp đồng lao động. Cụ thể, trong trường hợp khi gặp khó khăn đột xuất do thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh nguy hiểm, áp dụng biện pháp ngăn ngừa, khắc phục tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, sự cố điện, nước hoặc do nhu cầu sản xuất, kinh doanh thì người sử dụng lao động được quyền tạm thời chuyển người lao động làm công việc khác so với hợp đồng lao động nhưng không được quá 60 ngày làm việc cộng dồn trong 1 năm; trường hợp chuyển người lao động làm công việc khác so với hợp đồng lao động quá 60 ngày làm việc cộng dồn trong 1 năm thì chỉ được thực hiện khi người lao động đồng ý bằng văn bản.

Người sử dụng lao động quy định cụ thể trong nội quy lao động những trường hợp do nhu cầu sản xuất, kinh doanh mà người sử dụng lao động được tạm thời chuyển người lao động làm công việc khác so với hợp đồng lao động.

Như vậy, trong trường hợp của chị Sang, nhà trường chỉ chuyển công việc tạm thời (không quá 60 ngày) và có tham khảo ý kiến của chị thì vẫn phù hợp với quy định của pháp luật.

Tuy nhiên, trên thực tế, trong nhiều trường hợp, người lao động được từ chối công việc được giao. Cụ thể là trong trường hợp được giao việc nguy hiểm. Tại điểm d, khoản 1 Điều 5, Luật Lao động năm 2019 nêu rõ người lao động được quyền từ chối làm việc nếu có nguy cơ rõ ràng đe dọa trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe trong quá trình thực hiện công việc.

Tại điểm đ, khoản 1 Điều 6 Luật An toàn vệ sinh lao động cũng quy định người lao động được quyền "từ chối làm công việc hoặc rời bỏ nơi làm việc mà vẫn được trả đủ tiền lương và không bị coi là vi phạm kỷ luật lao động khi thấy rõ có nguy cơ xảy ra tai nạn lao động đe dọa nghiêm trọng tính mạng hoặc sức khỏe của mình nhưng phải báo ngay cho người quản lý trực tiếp để có phương án xử lý; chỉ tiếp tục làm việc khi người quản lý trực tiếp và người phụ trách công tác an toàn, vệ sinh lao động đã khắc phục các nguy cơ để bảo đảm an toàn, vệ sinh lao động".

Ngoài ra, người lao động còn được từ chối khi làm việc quá thời gian quy định. Tại khoản 2 Điều 107 Bộ Luật Lao động năm 2019 quy định, người sử dụng lao động chỉ được phép sử dụng người lao động làm thêm giờ khi đáp ứng đầy đủ 3 yêu cầu.

Yêu cầu đầu tiên và quan trọng nhất là phải được sự đồng ý của người lao động. Điều 59 Nghị định 145/2020/NĐ-CP quy định chi tiết hơn nội dung này. Theo đó, khi tổ chức làm thêm giờ, người sử dụng lao động phải được sự đồng ý của người lao động về thời gian làm thêm, địa điểm làm thêm và công việc làm thêm.

Thứ hai, phải bảo đảm số giờ làm thêm của người lao động không quá 50% số giờ làm việc bình thường trong 1 ngày; trường hợp áp dụng quy định thời giờ làm việc bình thường theo tuần thì tổng số giờ làm việc bình thường và số giờ làm thêm không quá 12 giờ trong 1 ngày; không quá 40 giờ trong 1 tháng.

Thứ ba, phải bảo đảm số giờ làm thêm của người lao động không quá 200 giờ trong 1 năm. Chỉ trong một số trường hợp đặc biệt mới được bố trí người lao động làm thêm đến 300 giờ trong 1 năm.