Nhà văn NGUYỄN NHẬT ÁNH: Các nhân vật có lúc chẳng buồn nghe tôi

Việc đưa dàn nhân vật của "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh" trở lại sau 15 năm vừa giải đáp sự hiếu kỳ vừa là một khám phá thú vị với cả người đọc và người viết. Tuy vậy, "Cô bé hàng xóm và bốn viên kẹo" (NXB Trẻ ấn hành) không phải là phần 2 của "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh", mà là một tác phẩm có thể thưởng thức độc lập. Nói cách khác, các nhân vật cũ tái xuất hiện nhưng đây không chỉ là câu chuyện về họ.

.Phóng viên: Cảm hứng của ông khi viết "Cô bé hàng xóm và bốn viên kẹo" là gì?

- Nhà văn NGUYỄN NHẬT ÁNH: Nhiều bạn đọc thường trách tôi hay chọn kết mở, kết lửng cho các tác phẩm của mình, làm các bạn vô cùng tò mò về "hậu vận" của các nhân vật. Các bạn muốn biết nhân vật Mận có tìm lại được ba mình hay không? Thiều và Mận cuối cùng có gặp lại không?

Bạn đọc không biết rằng tôi cũng tò mò không kém gì các bạn, vì tôi cũng không biết gì hơn về số phận của các nhân vật một khi cuốn sách đã khép lại. Để thỏa mãn óc tò mò, tôi buộc phải viết một cuốn sách khác. Tôi phải dùng một cuốn sách để trả lời một cuốn sách.

.Khi bắt tay vào viết, ông đã định sẵn "tương lai" cho số phận của Thiều, Mận và Tường?

- Nói thật, tôi không hình dung rõ "tương lai" của các nhân vật. Những cuốn sách tôi viết, cái sườn ban đầu được chuẩn bị rất mơ hồ. Các tình huống chủ yếu phát sinh trong quá trình sáng tác. Tôi chỉ xác định đích đến cho tác phẩm, còn đi bằng cách nào và đến bằng con đường nào là do nhân vật tự quyết định.

Nếu nhà văn chuẩn bị hết mọi tình huống cho nhân vật và ép họ vào cái khung sẵn có, nhân vật sẽ dễ rơi vào chỗ gượng gạo, như những con rối bị giật dây.

.Ông xác định "đích đến" cho nhân vật, nhưng có khi nào nhân vật đi lệch khỏi dự tính không?

- Có chứ. Tôi là người xác định "đích đến" nhưng cái đích này có thể thay đổi nếu trong quá trình vận động và phát triển, các nhân vật của tôi thích chọn một kết thúc phù hợp hơn. Khi đó tác giả đành chịu. Bạn đã nghe nói "nhân vật cãi lại nhà văn chưa?". Trường hợp đó chính là vậy. Thiều, Mận và Tường trong tác pẩm "Cô bé hàng xóm và bốn viên kẹo" có lúc chẳng buồn nghe tôi.

Thú thật, khi bắt đầu viết cuốn sách này, tôi hoàn toàn không nghĩ mối quan hệ tình cảm giữa Thiều và Mận cuối cùng lại thành như vậy - hoàn toàn vượt ngoài tưởng tượng của tôi. Nhìn lại, tôi thấy đó là sự phát triển tâm lý tự nhiên. Với tư cách là nhà văn và là người bạn lớn của các em, tôi tôn trọng lựa chọn ấy.

.Việc đưa những nhân vật của "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh" trở lại rõ ràng đặt ông trước hai yêu cầu đối nghịch: vừa phải "kiểm soát" họ để giữ tính thống nhất vừa "giải phóng" họ trong bối cảnh mới. Ông cân bằng hai điều này ra sao?

- "Kiểm soát" ở đây có nghĩa là phải giữ được sự toàn vẹn về tính cách của các nhân vật. Để khi đọc "Cô bé hàng xóm và bốn viên kẹo", bạn đọc có thể nhận ra Thiều, Mận và Tường ngày nào của "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh", dù bây giờ các nhân vật đã rời quê lên phố.

"Giải phóng" tức là khi đã giải quyết được vấn đề này, tôi sẵn sàng để các nhân vật sống đúng với con người mình trong hoàn cảnh mới. Tôi không treo trên vách "bảng nội quy" để gò bó, chi phối các nhân vật của mình. Tôi muốn Thiều cứ là Thiều, Tường cứ là Tường và Mận mãi là Mận. Điều đó sẽ tạo ra sự cân bằng.

.Nhiều độc giả nhận xét văn của ông luôn trong sáng nhưng sự trong sáng ấy như được "chưng cất" kỹ từ ký ức, nỗi buồn và cả sự từng trải của người trưởng thành. Ông có thể "bật mí" làm sao ông điều tiết được ranh giới giữa sự ngây thơ của tuổi thơ và sự từng trải của người viết?

- Từ "chưng cất" ở đây rất chính xác. Chuyện này không có gì là bí mật. Vì tôi nghĩ quy luật này đúng cho mọi nhà văn: phải đủ già dặn mới viết về sự ngây thơ thật giàu cảm xúc được. Bạn chỉ có thể viết về tuổi thơ thật hay, thật xúc động khi bạn đã đánh mất nó và trong lòng bạn đang tràn ngập tiếc nhớ.

."Cô bé hàng xóm và bốn viên kẹo" có những đoạn gợi nhớ thời hoàng kim của rất nhiều tờ báo giấy, với những chuyên mục hài hước, thơ, văn, vẽ… Ông có lời khuyên nào về khả năng sáng tạo trong thời đại trí tuệ nhân tạo (AI)?

- Trong lĩnh vực văn chương, chỉ có con người mới tạo được dấu ấn cá nhân trong tác phẩm. Chỉ con người mới biết vui, biết buồn, biết cảm nhận được nỗi đau, biết hy vọng và thất vọng, biết nuôi nấng ước mơ và hoài bão. Tôi nghĩ AI không có được những phẩm chất đó. AI là câu chuyện của bộ não trong khi nghệ thuật là câu chuyện của trái tim. AI có thể hỗ trợ nhưng không thể thay thế con người về mặt cảm xúc. Cũng một ý tứ, nhưng trong các ngữ cảnh khác nhau, nhà văn sẽ chọn cách diễn đạt khác nhau. Điều đó thuộc về cá tính sáng tạo, máy móc không thể để lại "dấu vân tay" trên từng trang văn như con người được.

.Ông có ý định viết bộ truyện nhiều tập như trước?

- Cảm hứng sáng tác của một nhà văn là điều không thể nói trước, vì nó luôn luôn vận động. Những ý tưởng ở trong đầu xoay chuyển, thay đổi liên tục, nó không giống một món ăn có thể bỏ trong tủ lạnh để ủ đông, tới khi nào cần sử dụng thì lấy ra. Có khi nhà văn quyết định sẽ viết cuốn sách A nhưng khi ngồi vào bàn, anh ta lại viết cuốn sách B. Tóm lại, ý tưởng trong đầu nhà văn cũng giống như trái cây vậy. Trái nào chín trước thì sẽ rụng trước.