Linh cảm nghề nghiệp và sự quên mình

Bất cứ vụ án nào cũng để lại những dư luận nhiều chiều, gây tâm lý bất an trong xã hội. Điều tra nhanh chóng vụ án có tác dụng củng cố dư luận lành mạnh của xã hội, đồng thời đưa những kẻ gây án ra trước vành móng ngựa. Công tác khoa học hình sự (KHHS) đã góp phần vào hiệu quả đó.

Mò kim đáy bể

Có thể ví như vậy đối với việc điều tra, truy tìm dấu vết, tang vật chứng và công tác giám định đối với nhiều vụ việc; đặc biệt là vụ cháy Trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC) ở TPHCM. Đây là một vụ cháy với những biểu hiện phức tạp (xảy ra ngay giữa trung tâm TP; nơi đang có biểu hiện cạnh tranh kinh doanh thiếu lành mạnh; gây ra cái chết thảm khốc cho 60 người...) nên ngoài hậu quả thiệt hại lớn về người và của cải vật chất, vụ cháy còn để lại những suy diễn, dư luận rất xấu, ảnh hưởng ít nhiều đến tình hình trật tự an ninh, kể cả trong lĩnh vực chính trị. Không chỉ mặc nhiên tạo ra nhiều nghi án phức tạp cho cơ quan điều tra, vụ cháy cũng gây nhiều khó khăn cho hoạt động KHHS: diện tích vùng cháy lớn, hiện trường bị xáo trộn (do công tác cứu chữa); các mẫu vật đều cháy thành tro quyện vào nhau lẫn lộn; nhân chứng cung cấp về vùng cháy đầu tiên, điểm xuất phát cháy rất khác nhau... Đó là chưa kể một lĩnh vực khác cũng đòi hỏi KHHS phải khẩn trương vào cuộc: giám định ADN các tử thi. Song bằng những kinh nghiệm và tinh thần trách nhiệm cao, các giám định viên của Phân viện KHHS đã xác định được nguyên nhân cháy (do hàn); đồng thời công tác giám định ADN cùng nhiều khâu kỹ thuật, truy nguyên cũng tìm ra xương của người thợ hàn (trong nhóm thợ hàn gây cháy)... định hướng cho cơ quan điều tra kết thúc vụ án, tạo chứng cứ cho công tác xét xử sau này.

Cũng như nhiều loại hình giám định khác, giám định cháy nổ hiện đang là hoạt động mang tính... thời sự ở Phân viện KHHS (trung bình mỗi năm có trên dưới 200 vụ). Khó khăn trong giám định cháy nổ cũng có đặc trưng riêng. Chính vì vậy, theo tiến sĩ - thượng tá Nguyễn Ngọc Vinh thì giám định viên, ngoài tinh thần tận tụy, tinh thông nghiệp vụ, thực hiện nghiêm túc các nguyên tắc, còn đòi hỏi phải có linh cảm nghề nghiệp. Có được tố chất này, nhiều vụ chỉ xem qua hồ sơ, trong đầu đã có định hướng bản chất vụ việc.

Giải tỏa dư luận xấu

Ngày 21-4-2005 trên đường Hồ Chí Minh, thuộc địa phận xã Đắk Man, huyện Đắk Glei, tỉnh Kon Tum đã xảy ra một vụ tai nạn giao thông đặc biệt nghiêm trọng. Ô tô chở các cựu chiến binh phường Kim Liên và phường Trung Tự, quận Đống Đa - Hà Nội đã lao xuống vực sâu 70 mét, làm chết 31 người, bị thương 2 người. Bây giờ thì mọi việc đã được sáng tỏ, song dạo đó, cũng tương tự như vụ cháy ở ITC, vụ tai nạn này đã gây xôn xao dư luận, tạo ra những suy diễn bất lợi (xe chở các cựu chiến binh đi thăm lại chiến trường xưa, diễn ra vào đúng dịp kỷ niệm 30 năm ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước). Vì vậy, việc nhanh chóng xác định nguyên nhân xảy ra tai nạn là một nhiệm vụ rất quan trọng. Và ngay trong đêm, hầu hết các bộ phận, từ giám định hóa hình sự, pháp y, dấu vết cơ học, cháy nổ, giám định sự cố kỹ thuật của Phân viện KHHS TPHCM phải lên đường để sáng sớm hôm sau có mặt tại hiện trường. Qua việc giám định tình trạng kỹ thuật của hệ thống phanh, hệ thống lái và của hệ thống tự động; Phân viện KHHS TPHCM đã đưa ra kết luận: Trong quá trình điều khiển ô tô lên xuống đèo dốc, người điều khiển phương tiện đã liên tục đạp nhả phanh. Động tác này diễn ra trong thời gian dài, đã khiến nhiệt lượng do ma sát giữa phanh và trống phanh tích tụ, tăng cao, làm suy giảm hệ số ma sát của má phanh dẫn đến tình trạng áp suất khí nén trong các bình chứa bị giảm nhanh chóng... Khi xe xuống dốc tại đoạn đường thuộc xã Đắk Man; các yếu tố kỹ thuật nêu trên đã đồng thời bộc lộ, khiến cho hệ thống phanh chính mất hiệu lực, hệ thống phanh dừng (phanh tay) không tạo đủ lực cần thiết để hãm xe đã khiến ô tô tự do lao xuống dốc... Vậy là chỉ trong 2 tuần, với tinh thần làm việc trách nhiệm, kết luận của Phân viện KHHS TPHCM đã làm sáng tỏ vụ việc, giải tỏa những dư luận xấu không đáng có.

Giám định viên – anh là ai?

Không thể nói trong lĩnh vực KHHS thì ngành nào có mối liên hệ nhiều nhất đối với xã hội. Nguy cơ hỏa hoạn, tệ nạn xã hội, các vụ tranh chấp, các vụ trộm cắp, cướp của có vũ khí, các vụ việc sử dụng ma túy, chất gây nghiện, chất độc, sản xuất và tiêu thụ hàng giả, tình trạng vi phạm quy trình, quy phạm trong an toàn lao động, vệ sinh thực phẩm v.v... từng lúc, từng nơi đều có thể có sự gia tăng đột biến liên quan đến số lượng, tiến độ công việc của từng bộ phận giám định hình sự. Song nếu tính về số vụ việc thì giám định hóa hình sự chiếm tỉ lệ cao nhất: 3.000 vụ/năm (trong đó có nhiều vụ liên quan đến người nước ngoài vi phạm pháp luật). Con số này chiếm một nửa số vụ giám định của Phân viện KHHS trong một năm – thượng tá Vũ Dậu cho biết.

Giám định kỹ thuật hình sự là một nghề thầm lặng. Chả thế mà những bài báo tường thuật về vụ án, thường bao giờ cũng mô tả đậm nét các tình tiết, chiến công của hoạt động trinh sát, điều tra, truy lùng đối tượng... Chẳng mấy khi viết, hoặc nếu có cũng chỉ vẻn vẹn dăm chữ “từ chứng cứ được cung cấp”. Rất ít ai hiểu rằng, để có những chứng cứ đó, không thể thiếu công tác giám định và giám định viên cũng phải đối mặt với những thử thách (tiến độ công việc, chế độ bồi dưỡng đãi ngộ chậm điều chỉnh, đời sống vật chất tinh thần còn thiếu thốn...), chấp nhận gian nan, vất vả và cả nguy hiểm (đối mặt với cháy nổ, với độc chất, phóng xạ, bệnh lý HIV...). Với Phân viện KHHS TPHCM, mặc dù quân số hiện còn thiếu nhưng đây lại là một tập thể mạnh, gạt bỏ những khó khăn, luôn đoàn kết gắn bó trong công tác, cùng nhau hoàn thành tốt nhiệm vụ, góp phần giữ gìn trật tự xã hội, an ninh chính trị và sự phát triển giàu đẹp của TP mang tên Bác.