Sống chết theo sân khấu

Trong ảnh: Một cảnh trong vở kịch Vợ khôn dạy chồng trên sân khấu Kịch Phú Nhuận

“Dời núi, lấp sông, dựng lâu đài”

Trong giới sân khấu thường có câu: “Ăn như múa, ngủ như ca, la cà như ban nhạc, rời rạc như hậu đài”. Trên thực tế, công việc của những người hậu đài tưởng rời rạc nhưng hết sức kỷ luật, nghiêm túc khi họ bước vào phục vụ đêm diễn.

Nhân viên hậu đài là người biến hóa không gian sân khấu trong tích tắc từ những cảnh trí đã được họa sĩ thiết kế sẵn như rừng sâu, núi thẳm cho đến cung điện nguy nga, lâu đài tráng lệ…

Bảy đơn vị sân khấu, cả quốc doanh và xã hội hóa đang hoạt động tại TPHCM hiện nay có hơn 100 nhân viên lo hậu đài. Họ thường mặc những bộ đồng phục xanh sẫm, đen, ngồi lẩn khuất trong các cánh gà sân khấu, nhìn chằm chằm ra sàn diễn. Họ dịch chuyển cảnh trí, biến hóa không gian trong vài giây bằng những thao tác thủ công hết sức đơn giản và thuần thục.

Đa số họ đều có thâm niên trên 15 năm. Rất hiếm những thanh niên trẻ gia nhập lực lượng này. NSND Doãn Hoàng Giang nói: “Họ phải thật sự yêu sân khấu, chịu cái nghiệp sống dưới ánh đèn màu mới gắn bó lâu dài với sân khấu như vậy”.

Phần lớn công nhân hậu đài của Kịch Sài Gòn đều từ sàn diễn cải lương bước sang. Những cái tên gọi thân mật: Quang Còi (còn là họa sĩ vẽ cảnh trí), Hải Ngọc, Hoài Hậu, chú Út, chị Mai, anh Long, chị Thế… đều đã có hơn 15 năm bền bỉ với nghề.

Nói đến hậu đài của sân khấu cải lương, nhiều người trong giới đều biết đến hai “ông tướng” Lâm Già và Trường Lộc. Ngoài nghề hậu đài, Trường Lộc còn làm cả đạo cụ sân khấu. Nghề này của anh cũng do nghệ sĩ Trường Quang hướng dẫn. Độc đáo nhất là cách Trường Lộc dán râu cho các nhân vật tướng soái, luôn tạo được ấn tượng đối với khán giả. Vừa qua, trong live show của NSƯT Kim Tử Long, Trường Lộc đã thực hiện cảnh Ngô Quyền đánh tan chiến thuyền quân xâm lược Nam Hán bằng cọc nhọn cắm trên sông Bạch Đằng. Anh đã sáng tạo cho dàn diễn viên múa đeo cánh buồm sau lưng, nhóm hậu đài đeo thân cọc đan xen trên sàn sân khấu. Sự phối hợp đồng bộ giữa biểu diễn hình thể và múa cộng với kỹ thuật khói lạnh, âm thanh, ánh sáng khiến khán giả bị cuốn hút bởi cảnh diễn hoành tráng này.

Nghệ sĩ Lâm Già vào nghề muộn hơn. Thời ở nhóm Đồng ấu Bạch Long, anh có nhiều vai diễn được khán giả biết đến, thế nhưng khi lớn lên lại rẽ sang làm công việc hậu đài và đã phát huy được thế mạnh này. Nghệ sĩ Lâm Già còn thực hiện cảnh trí cho các vở diễn nổi tiếng: Dương Quí Phi, Hoa Mộc Lan, Rạng ngọc Côn Sơn, Lá sầu riêng, Nửa đời hương phấn... Cả hai nhóm hậu đài của sân khấu cải lương tại TPHCM có hơn 20 nhân viên đều do hai anh phụ trách.

Rời sàn kịch sẽ đói

Ngày nay, khi sân khấu cải lương đìu hiu, cả Lâm Già và Trường Lộc đều chịu chung số phận thất nghiệp. Trường Lộc đang phải nuôi 5 con nhỏ. Lâm Già còn phải ở nhà thuê, những món nợ, do vay tiền đầu tư sản xuất đạo cụ để cho thuê, đến nay vẫn chưa trả hết. Vợ anh thấy cảnh nhà nghèo túng nên chưa dám sinh con. Nhìn cảnh sân khấu cải lương phải đếm từng suất hát, họ không khỏi chạnh lòng. “Cái nghiệp đã theo đuổi, nếu buông nghề này ra, chúng tôi không biết phải làm nghề gì để sinh sống”- Trường Lộc tâm sự.

Khi Sân khấu Kịch Sài Gòn tạm ngưng biểu diễn trong 10 tháng, do phải trả mặt bằng cho Tổng Công ty Văn hóa Sài Gòn, hầu hết những người làm nghề hậu đài ở đây đã phải tìm nhiều công việc khác để mưu sinh. Nhưng khi Kịch Sài Gòn khai trương lại tại rạp Đại Đồng, họ đã trở lại ngay với nghề cũ. Chị Thế, nhân viên hậu đài, nói: “Không thể rời xa sàn kịch vì buông nghề này, tụi tôi không sống được”. Anh Quang Còi tâm sự: “Nghề hậu đài và vẽ cảnh sân khấu đã thấm vào máu thịt của gia đình tôi nhiều năm. Bỏ nghề tức là lìa bỏ cái hồn của mình. Nên dẫu có khổ đến mấy vẫn phải đeo bám”.

So với sân khấu cải lương, đội ngũ làm hậu đài sân khấu kịch có phần dễ thở hơn khi họ còn được bảo đảm có suất diễn thường xuyên trong tuần. Với ê kíp hậu đài do ông Sinh quản lý làm việc tại Sân khấu Kịch Phú Nhuận, đời sống của hơn 20 người ở đây dễ thở hơn nhờ có thêm điểm diễn tại sân khấu Superbowl. Với thu nhập khoảng hơn 2 triệu đồng/tháng, ông Sinh và các nhân viên Đông, Quân, Bảy, Thảo, Sang… cũng ổn định được cuộc sống và dồn hết công sức cho nghề.

Nhìn những suất diễn vắng khán giả, họ là những con người buồn bã hơn cả nghệ sĩ. Vì dù được lãnh đủ lương nhưng họ rất sợ một ngày sàn kịch sẽ như sân khấu cải lương, cũng ảm đạm, cũng chờ đợi cánh màn nhung sân khấu được mở ra. Anh Tảo, chồng của chị Thảo – hai vợ chồng xuất thân từ Đoàn Cải lương Tuồng cổ Huỳnh Long, nay phụ trách hậu đài tại sân khấu Superbowl - tâm sự: “Cuộc sống của chúng tôi nhờ vào sân khấu. Chúng tôi có cơm ăn, áo mặc, con cái được đến trường đều nhờ vào tình thương của khán giả. Khi sân khấu dựng vở hay, khán giả đến đông, chúng tôi rất mừng vì đời sống chúng tôi được ổn định. Sợ nhất là những vở diễn không có đông khán giả, anh em nghệ sĩ và hậu đài tập dượt, làm việc cực nhọc nhưng chỉ diễn vài suất rồi dẹp, lúc đó cuộc sống sẽ gặp khó khăn. Do vậy, không ai ngoài chúng tôi mong vở diễn lúc nào cũng được khán giả đón nhận”.

Với công nghệ chuyển cảnh bằng thủ công, vai trò của nhân viên hậu đài trở nên quan trọng ở các sân khấu.