Giá đắt từ Marawi

Trong nhiều năm, hầu hết mọi người khi nói về cuộc xung đột ở miền Nam Philippines đều cho rằng tiến trình hòa bình với Mặt trận Giải phóng Hồi giáo Moro (MILF) là thuốc giải độc tốt nhất cho sự cực đoan hóa. Giờ là lúc phải đối mặt với thực tế: Tiến trình hòa bình trên đảo Mindanao có thể đã chết và không ai có kế hoạch B. Việc suy nghĩ về những lựa chọn thay thế là rất quan trọng lúc này.

Kể từ năm 1997, tiến trình hướng đến việc lập ra một vùng lãnh thổ tự trị gọi là Bangsamoro - có thể thay thế và có nhiều quyền lực hơn so với Khu tự trị Hồi giáo Mindanao hiện tại - diễn ra chậm chạp.

Cơ sở cho bước đi trên là một thỏa thuận toàn diện được MILF và chính phủ đạt được vào năm 2014. Lẽ ra, nó phải được đưa vào trong Luật Cơ bản Bangsamoro (BBL) để quốc hội Philippines xem xét thông qua. Nhưng thời hạn cho việc thông qua luật này đến rồi lại đi. Một phiên bản mới giờ đây đang nằm tại quốc hội nhưng nó có thể ở lại đó trong nhiều tháng - hoặc mãi mãi - trong bối cảnh những động lực chính trị ở Mindanao thay đổi theo chiều hướng xấu hơn.

Giờ đây, cuộc chiến giữa quân đội Philippines và một liên minh các tay súng ủng hộ tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng ở TP Marawi trên đảo Mindanao đã bước sang tháng thứ 5. Cuộc chiến này không chỉ khiến MILF suy yếu mà còn làm gia tăng nỗi sợ Hồi giáo trong giới tinh hoa chính trị ở Manila và đặt nền móng cho sự leo thang cực đoan hóa ở miền Nam.

Trước khi xung đột xảy ra, MILF đang trên đường trở thành lãnh đạo tương lai của Bangsamoro bởi họ được xem là đại diện của các nhóm sắc tộc chính của người Hồi giáo Mindanao, trong đó có 2 nhóm lớn nhất: Maranao (đến từ Marawi và hồ Lanao) và Maguindanaon (từ các tỉnh Maguindanao và Bắc Cotabato).

Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte trong một lần đến TP Marawi hồi tháng 7 Ảnh: Reuters

Cuộc chiến tại Marawi đã làm suy yếu sự kiểm soát của MILF đối với cả 2 nhóm trên. Nó khiến một số tay súng Maranao chuyển sang đầu quân cho IS trong lúc những người khác miễn cưỡng chiến đấu cho MILF.

Nhiều thành viên Maranao cũng cho rằng MILF không thể bảo vệ họ trước mối đe dọa của những anh em nhà Maute đang chỉ huy lực lượng ủng hộ IS ở Marawi hoặc từ chiến dịch ném bom của quân đội. Một thủ lĩnh cấp cao MILF lập luận rằng họ không thể đối phó các tay súng Maute vì không có yêu cầu chính thức từ chính phủ. Sơ suất có nguy cơ xảy ra nếu không có một sự ủy nhiệm rõ ràng như thế.

Hơn nữa, MILF còn bị suy yếu bởi mối quan hệ căng thẳng với Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte. Nhiều cử tri ở khu vực do MILF kiểm soát ưa thích ông Mar Roxas, đối thủ của ông Duterte, trong cuộc bầu cử năm 2016. Trong lúc ông Duterte dường như không vội vàng thúc đẩy luật cơ bản, MILF cũng không có động thái hối thúc nào. Một phiên bản mới của dự luật cuối cùng cũng đến tay Thượng viện Philippines hôm 17-8 nhưng vẫn còn nhiều rào cản kỹ thuật cần vượt qua trước khi nó có bất kỳ cơ hội nào được thông qua.

Dù vậy, quyết định để cho tổng thống thiết lập chương trình nghị sự đã khiến MILF mất đi đòn bẩy. Trong quá khứ, MILF đe dọa tiếp tục tiến hành bạo lực nếu mối bận tâm của họ không được đáp ứng. Giờ đây, họ không còn đề cập vấn đề này. Trong khi đó, Tổng thống Duterte lại có những ưu tiên khác, như cuộc chiến trấn áp tội phạm ma túy. Ngoài ra, nếu BBL được đưa ra xem xét tại một quốc hội đang lo ngại về tình hình an ninh ở miền Nam, văn kiện này có thể bị chỉnh sửa và MILF sẽ mất đi sự tín nhiệm - đặc biệt là trong thế hệ trẻ - nếu chịu ký kết nó.

Dù vậy, vẫn có nhiều cách củng cố khu vực Mindanao Hồi giáo ngay cả khi không có BBL. Cấp thiết nhất vẫn là làm đúng chuyện tái thiết Marawi bởi chiến dịch tuyên truyền và tuyển mộ của bọn cực đoan tại khu vực sẽ hưởng lợi nếu sơ suất xảy ra. Điều này có nghĩa là lắng nghe những bận tâm và ưu tiên của người di tản và giữ cho quá trình này càng trong sạch càng tốt. Điều quan trọng là nhanh chóng phục hồi cuộc sống bình thường tại những khu vực không bị ảnh hưởng nhiều bởi giao tranh.

Không có gì khó hiểu khi quân đội Philippines đang lo lắng về những tay súng ủng hộ IS xâm nhập vào các cộng đồng nếu mọi người được phép trở về nhà quá sớm. Đây là kịch bản sớm muộn gì cũng xảy ra nhưng việc có được một cộng đồng hoạt động hiệu quả, với công ăn việc làm và trường học đầy đủ, cũng có thể là một vùng đệm quan trọng.

Các tổ chức xã hội dân sự đã đưa ra một số lời khuyên hữu ích để chống chủ nghĩa cực đoan, từ việc phát triển các chương trình dành cho giới trẻ cho đến xử lý nền kinh tế ngầm của súng đạn, ma túy và buôn lậu. Tuy nhiên, việc quá chú tâm vào chủ nghĩa cực đoan mà quên đi những nhu cầu cấp bách khác ở Mindanao, như cải thiện giáo dục và việc cung cấp các dịch vụ của chính phủ, sẽ phản tác dụng.