Tác động khó lường

Nga và Thổ Nhĩ Kỳ (TNK) từng giao tranh qua 12 cuộc chiến trong mấy trăm năm nay và 2 nước này hiện đối mặt cuộc khủng hoảng sâu sắc nhất. Tình trạng căng thẳng hiện nay giữa Moscow và Ankara được xem là tệ hại nhất từ trước đến nay.

Nỗi lo chính sách dân tộc

Đa số người Hồi giáo ở Nga và TNK đều theo dòng Sunni và có nguồn gốc rất đa dạng, đồng thời đều phải lo đối phó chủ nghĩa quá khích tôn giáo trong nước mình. Tuy nhiên, dư luận thế giới càng lo ngại căng thẳng giữa 2 nước này có thể ảnh hưởng sâu rộng hơn trong khi dường như Moscow và Ankara đều muốn khẳng định vị thế của mình trong khu vực với chính sách đối ngoại đối chọi nhau. TNK ủng hộ cộng đồng người Tartar ở Crimea và vẫn rêu rao lập trường Crimea phải được trả lại cho Ukraine, trong khi Nga vẫn tiếp tục không kích quân nổi dậy người Turk ở Latakia, trên biên giới TNK - Syria.

Trong vòng 1/4 thế kỷ qua, 2 nước đã theo đuổi các chính sách nhằm mở rộng “tư tưởng dân tộc” khắp khu vực. TNK miệt mài tạo dựng “thế giới người Turk”, với khoảng 140 triệu người trên toàn cầu và nhắm vào dân tộc Turk ở các nước thuộc Liên Xô trước đây. Trong khi đó, nước Nga hiện là quê nhà của cộng đồng to lớn người Turk bản địa với tổng số khoảng 12 triệu người. Hơn nữa, dân tộc Turk ở khu vực Olga-Ural và người Tatar tại Crimea có những mối liên hệ gần gũi ở TNK.

Người Nga biểu tình phản đối trước Sứ quán Thổ Nhĩ Kỳ ở Moscow Ảnh: NTV

Cho đến lúc này, chưa biết mối quan hệ Nga - TNK xấu đi sẽ tác động đến chính sách dân tộc của họ sau này ra sao. Thực ra, Tổng thống Nga Vladimir Putin từng tìm kiếm sự hỗ trợ của người đồng cấp TNK Recep Tayyip Erdogan trong việc đương đầu sự phản kháng của người Tatar đối với động thái sáp nhập bán đảo Crimea vào Nga.

Mặt khác, TNK không có nhiều người thuộc dân tộc Slave sinh sống nhưng có các cộng đồng dân tộc Chechnya, Lezgin, Abkhazia và những dân tộc Bắc Kavkaz khác. Các cộng đồng này khá lớn, ước tính dao động khoảng 300.000 đến 3 triệu người. Nhiều người trong số họ vẫn duy trì mối quan hệ thân thiết với dòng tộc của mình ở Nga.

Hơn nữa, từ lâu TNK đã là một cường quốc ở Trung Á. Theo báo The Diplomat, tình trạng căng thẳng giữa Nga và TNK đã và sẽ được thể hiện rõ ở Trung Á nhưng được phô bày theo những cách khác nhau ở các quốc gia khác nhau, đồng thời đặt khu vực này vào một hoàn cảnh khó xử. Năm 2015 vừa qua, mối quan hệ TNK - Trung Á đã đạt được bước tiến dài khi Ankara nắm giữ vai trò quan trọng thứ hai trong việc ảnh hưởng về xã hội, văn hóa (sau Nga) và mức chi (sau Trung Quốc). Thế nhưng, TNK đang đứng trước nguy cơ đánh mất vị thế của mình trong mắt các quốc gia Trung Á, như một hệ quả tất yếu của quan hệ căng thẳng với Moscow kể từ sau vụ bắn rơi chiếc Su-24.

Căng thẳng ngày càng tăng

Liên quan đến tình trạng căng thẳng hiện nay, trang web Global Risk Insights đánh giá trong số các hậu quả về địa chính trị và kinh tế đối với Ankara và Moscow, khả năng hủy bỏ thỏa thuận điện hạt nhân giữa 2 nước sẽ có thể gây ra mối nguy với tầm ảnh hưởng rộng hơn dự kiến. Theo thỏa thuận, đến năm 2020, Tập đoàn năng lượng hạt nhân Nga Rosatom sẽ xây dựng xong nhà máy hạt nhân đầu tiên của TNK trị giá 22 tỉ USD ở Akkuyu.

Hiện tại, số phận nhà máy hạt nhân này đang được thông tin trái ngược nhau. Dù báo chí Nga đưa tin công trình này vẫn đang được tiến hành nhưng hãng tin Reuters khẳng định Rosatom đã ngừng dự án hôm 9-12-2015. Chưa biết độ chính xác của các thông tin đó đến đâu nhưng rõ ràng, chúng đã làm nổi bật mức căng thẳng ngày càng tăng giữa Nga và TNK cũng như độ chắc chắn của thỏa thuận hạt nhân giữa 2 nước ngày càng giảm.

Sự yểu mệnh của Nhà máy Điện hạt nhân Akkuyu do Nga xây dựng chắc chắn sẽ tạo ra những nguy cơ đối với các nhà đầu tư. Việc tạm ngừng hoặc hủy bỏ hợp đồng về năng lượng hạt nhân này sẽ gây ra những hậu quả tức thì và quan trọng đối với an ninh tài chính của TNK. Thêm nữa, dự án Akkuyu bị hủy bỏ sẽ tác động đáng kể đến an ninh năng lượng cũng như tính toán chiến lược của TNK trong khi Ankara mong đợi nó sẽ làm thay đổi gánh nặng điện năng hiện nay về trung hạn. Hợp đồng điện hạt nhân với Nga sẽ cung cấp thêm cho TNK sản lượng điện 35 tỉ KWh/năm, tương đương 17% nhu cầu điện năng.

Hợp đồng này bị kết thúc sẽ là tin không hay đối với các nhà đầu tư ở TNK khi đối mặt với tương lai về năng lượng không chắc chắn, đồng thời góp phần làm giảm mức tăng trưởng. Chưa kể TNK còn có nguy cơ mất 10.000 việc làm.

Trong khi đó, uy tín và lợi ích của Nga cũng sẽ bị tổn hại nặng nề trong trường hợp thỏa thuận năng lượng với TNK chết yểu. Thiệt hại trước nhất và lớn nhất là Rosatom bị mất hợp đồng 22 tỉ USD trong bối cảnh nền kinh tế Nga đang bị phương Tây trừng phạt.

Hậu quả đáng kể hơn đối với Nga là tương lai của thương hiệu Rosatom - nhà cung cấp điện hạt nhân hàng đầu thế giới, đang xây 30 lò phản ứng hạt nhân ở nước ngoài - sẽ bị tổn hại, đồng thời uy tín và tầm ảnh hưởng quốc tế cũng như tính toán chiến lược của Moscow sẽ bị thách thức. Hủy bỏ dự án Akkuyu còn khiến cho khả năng tiếp thị chương trình hạt nhân của Nga lâm nguy và làm giảm cơ hội để Moscow tăng cường ảnh hưởng trên vũ đài thế giới.