Nhà nào cho người nghèo?

Ở các nước, nhà ở xã hội chủ yếu dành cho người có thu nhập thuộc loại thấp so với mặt bằng chung. Người quan tâm đến loại nhà ở này thường là lao động trẻ hoặc lao động phổ thông thuộc các ngành nghề trong khu vực cả công lẫn tư. Tư tưởng chủ đạo của chính sách nhà ở xã hội là làm thế nào để người có thu nhập thấp được định cư trong những điều kiện tốt nhất có thể.

Nhà nước phải giữ vai trò chính trong việc phát triển nhà ở xã hội. Tuy nhiên, cũng nên huy động mọi nguồn lực có thể vào sự nghiệp này. Đáng lý ra, Luật Nhà ở (sửa đổi) có thể khẳng định việc tham gia xây dựng nhà ở xã hội như là một nghĩa vụ của nhà đầu tư trong lĩnh vực bất động sản, như ở các nước.

Chẳng hạn, cần đòi hỏi các dự án xây dựng khu dân cư mang tính chất kinh doanh phải dành một tỉ lệ tối thiểu nhà ở được xây dựng để làm nhà ở xã hội; chủ doanh nghiệp sử dụng nhiều công nhân lao động toàn thời gian có trách nhiệm dành một phần lợi nhuận để đầu tư xây dựng nhà ở xã hội dành cho công nhân nhằm giúp gia đình họ ổn định cuộc sống...

Vả lại, cần xây dựng bộ tiêu chí kỹ thuật cho căn hộ trong chung cư xã hội. Dù mang tên “xã hội”, căn hộ phải có đầy đủ các tiện nghi đặc trưng cho cuộc sống thị dân. Luật cần có một quy định mang tính nguyên tắc, sau đó, việc cụ thể hóa quy định ấy có thể được giao cho Chính phủ.

Người có thu nhập thấp có 2 lựa chọn: mua hoặc thuê căn hộ. Kinh nghiệm của các nước cho thấy do không có nhiều tiền dành dụm, người có thu nhập thấp trong hầu hết trường hợp thích thuê hơn là mua nhà; còn người chấp nhận sống trong căn nhà loại này thì thường không có tiền mua.

Bởi vậy, nên có chính sách hỗ trợ đối với người có thu nhập thấp muốn làm chủ sở hữu một căn nhà xã hội. Trong điều kiện họ không có khả năng trả toàn bộ tiền mua nhà ngay lập tức; thậm chí trong ngắn hạn, trung hạn; nên tổ chức cả một hệ thống “cho vay thế chấp” đặc biệt để giúp họ thực hiện dự án tạo lập của cải. Có thể quy định vai trò trung tâm của Ngân hàng Chính sách Xã hội trong hệ thống này.

Vay để mua nhà ở xã hội, người vay phải được hưởng các ưu đãi về lãi suất và thời hạn, cách thức hoàn trả nợ gốc. Lãi vay có thể thấp hơn mức lãi suất cơ bản. Còn thời hạn hoàn trả nợ gốc, theo kinh nghiệm của các nước, thường rất dài, có khi đến hết, thậm chí dài hơn một đời người. Để có thể tiếp cận hệ thống dịch vụ tín dụng ưu đãi này, người vay phải thỏa mãn các điều kiện để được gọi là người có thu nhập thấp. Việc thẩm định tư cách người có quyền mua nhà ở xã hội được thực hiện bởi một tổ chức hoàn toàn độc lập với tất cả các chủ đầu tư xây dựng nhà ở xã hội. Các đoàn thể, tổ chức xã hội có thể tham gia vào việc thẩm định này.