Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh nói về Philippines kiện Trung Quốc

Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh trả lời báo chí bên hành lang Quốc hội sáng 28-7.

Sáng nay, 28-7, bên hành lang Quốc hội, ngay sau khi được Quốc hội bầu làm Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, ông Phạm Bình Minh đã có trả lời báo chí xung quanh liên quan đến vấn đề Biển Đông và Philippines kiện Trung Quốc ra Tòa trọng tài Thường trực (PCA).

Trả lời báo chí câu hỏi tại Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần 49 (AMM-49) vừa qua ở Vientian (Lào), vấn đề Biển Đông đã được đặt ra và nhiều quốc gia trong khu vực đã nêu ý kiến về vấn đề này song để có một tuyên bố về Biển Đông, nhiều quốc gia đã trao đổi, tranh luận trong có Việt Nam?, Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh nói: "Đương nhiên phải tranh luận nhưng vấn đề quan trọng nhất là phải duy trì được vai trò trung tâm đoàn kết trong ASEAN trên tất cả các vấn đề của khu vực".

Theo Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, từ trước đến nay, nhiều nhà quan sát vẫn cho rằng trong ASEAN không đạt được đồng thuận; nhưng hội nghị AMM-49 tại Lào đã đạt được Tuyên bố chung - khẳng định sự đồng thuận trong ASEAN. Trong Tuyên bố, các vấn đề liên quan đến Biển Đông đã đạt được tất cả các yếu tố mà từ trước đến nay đã đạt được. "Thậm chí còn hơn thế nữa, đó là sự khẳng định lại việc các nước ASEAN tiếp tục quan tâm, lo ngại về tình hình Biển Đông. Mà tình hình đó là các hoạt động gây căng thẳng, trong đó có vấn đề cải tạo các đảo"- ông khẳng định.

Vấn đề thứ hai là khẳng định các bên phải kiềm chế, trong đó có cả kiềm chế các hoạt động gây ra căng thẳng. Thứ ba là nhắc lại phải giải quyết vấn đề bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế và Công ước Liên hợp quốc (LHQ) về Luật Biển năm 1982.

Tuy nhiên, Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh cho rằng điều mà dư luận quan tâm là tại sao không đề cập đến vấn đề Tòa trọng tài Thường trực (PCA) phán quyết vụ Philippines kiện Trung Quốc và các biện pháp ngoại giao pháp lý.

Song, trên thực tế điều đó đã được khẳng định ngay tại phần đầu tiên, trong mục xây dựng Cộng đồng ASEAN và xây dựng Cộng đồng cho đến năm 2025. Theo đó, các quốc gia ASEAN đã đưa ra một nguyên tắc mà từ trước đến nay trong các văn kiện chưa đưa ra, đó là: nguyên tắc giải quyết các tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, và phải tôn trọng các biện pháp pháp lý và ngoại giao trên cơ sở luật pháp quốc tế và Công ước LHQ về Luật Biển năm 1982.

Tại sao phải gắn giữa Công ước LHQ về Luật Biển năm 1982 với các biện pháp ngoại giao pháp lý?, Phó Thủ tướng nêu rõ vì đó là điều mà các nước muốn nói với hàm ý khu vực Đông Nam Á có vấn đề gì nổi lên ngoài việc vấn đề trên biển, gắn vào vấn đề trên biển. "Như vậy, dù không đưa vào Tuyên bố phần Biển Đông nhưng ở phần trang trọng là xây dựng Cộng đồng với các nguyên tắc đã nêu rõ. Điều đó là thành công lớn của hội nghị lần này. Khẳng định lại vai trò trung tâm của ASEAN và tinh thần đoàn kết của khối. Dù không nói đến vụ kiện nhưng đó là những hàm ý rất lớn"- ông Phạm Bình Minh nêu rõ.

Về quan điểm của các quốc gia Đông Nam Á về PCA trong quá trình trao đổi tại AMM, ông Phạm Bình Minh cho biết đây là vụ kiện pháp lý giữa Philippinnes và Trung Quốc thì các nước có thể đề cập hay không đề cập tại hội nghị. Nhất là các nước có đề cập cũng đã có những cách thức đề cập khác nhau. "Ví dụ chúng ta như lời người phát ngôn nói là hoan nghênh việc ra tuyên bố và tiếp tục nghiên cứu vì Việt Nam là nước nằm ở khu vực Biển Đông, có lợi ích trong khu vực này"- ông Minh nói.

Còn các nước khác trong đó có nhiều nước trong ASEAN thì nói là ghi nhận tuyên bố này. Còn một số nước không nói về vụ kiện nhưng nói trong bối cảnh hiện nay mong muốn giải quyết bằng các biện pháp hòa bình trên cơ sở tôn trọng luật pháp quốc tế và Công ước LHQ về Luật Biển năm 1982.

Có thể nói, dù với cách thức nói như thế nào thì thành tựu chung lớn nhất là các biện pháp phải là giải quyết hòa bình và quan trọng nhất là tôn trọng luật pháp quốc tế và Công ước LHQ về Luật Biển năm 1982. Còn các nước ngoài khu vực thì tùy từng mức độ khác nhau, nước thì hoan nghênh, nước thì nói rằng đây là phán quyết mang tính chất cuối cùng, không có yêu cầu bắt buộc phải sử dụng, có những nước tuyên bố thẳng, cũng có nước nói là ghi nhận tuyên bố. Đương nhiên cũng có những nước không chấp nhận phán quyết của PCA.

Trong hội nghị tại các cuộc họp, (hội nghị có 16 cuộc họp) các cấp bộ trưởng khác nhau với các đối tác khác nhau. Tùy mức độ khác nhau thì các nước có những đề cập cụ thể.

Giải đáp câu hỏi khi có một số nước phản đối, vậy có cần đưa ra cơ chế đồng thuận thiểu số phục tùng đa số, Phó Thủ tướng giải thích hiện nay ASEAN hoạt động đều theo Hiến chương của ASEAN. Trong Hiến chương của ASEAN có các nguyên tắc cơ bản, mà một trong những nguyên tắc đó là nguyên tắc đồng thuận. Phải nói một điều rằng vì sao ASEAN đóng được vai trò trung tâm đó là vì ASEAN có được một sự đoàn kết trong nội khối. Và đoàn kết tạo cơ sở, sức mạnh cho ASEAN thì mới đóng được vai trò trung tâm.

Từ trước đến nay không phải chỉ tổ chức ASEAN có nguyên tắc đồng thuận, cũng có một số tổ chức khác như EU cũng có nguyên tắc đồng thuận. Trong ASEAN đang duy trì nguyên tắc đồng thuận, còn có thay đổi hay không thì đó là điều kiện khi xem xét lại Hiến chương ASEAN; nhưng đó lại là vấn đề khác. Cho đến nay, cụ thể là tại hội nghị lần này chứng tỏ rằng các nước trong ASEAN vẫn tạo ra khối đoàn kết, tạo được sự nhất trí và ra được tuyên bố.

"Tôi cũng nói thêm rằng, lần này không chỉ có một tuyên bố chung mà kèm vào tuyên bố chung đó có 3 tuyên bố hết sức quan trọng trong bối cảnh hiện nay"- ông Minh chia sẻ.

Theo đó, tuyên bố thứ nhất là tuyên bố của các ngoại trưởng về vấn đề duy trì hòa bình an ninh. Trong tuyên bố này nhắc lại các nguyên tắc của ASEAN nhưng quan trọng là yêu cầu các nước ở bên ngoài phải tôn trọng vai trò đoàn kết, vai trò trung tâm của ASEAN.

Tuyên bố thứ hai đó là tuyên bố giữa ASEAN và Trung Quốc trong bối cảnh hiện nay thì lại đưa ra một tuyên bố quan trọng là yêu cầu thực hiện đầy đủ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và tiến tới xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC).

Tuyên bố thứ ba là nhân dịp 40 năm Hiệp ước thân thiện và hợp tác Đông Nam Á (TAC). Đây là nền tảng để xây dựng ASEAN, trong đó nguyên tắc nền tảng nhất của ASEAN là vai trò trung tâm của ASEAN, đó là vai trò của các nước đang phải duy trì tôn trọng hòa bình ổn định trong khu vực.

Ba tuyên bố đó cộng với tuyên bố chung của ASEAN tạo nên một điểm nhấn hàm ý với tất cả các nước đối tác bên ngoài là ASEAN hiện nay các nước phải tôn trọng sự đoàn kết và vai trò trung tâm của khối. Yêu cầu các nước phải đảm bảo, duy trì hòa bình ổn định ở đây.

Về dư luận và nhiều chuyên gia đánh giá rằng Camphuchia là mắt xích yếu trong khối, là nguyên nhân COC chưa thể nào thúc đẩy tiến lên được, Phó Thủ tướng cho biết ASEAN là một tập thể của các quốc gia đa dạng về văn hóa, đa dạng về các thể chế. Việc tập hợp của các nước đa dạng về văn hóa, đa dạng về thể chế có nghĩa các nước phải có chung một giá trị để cùng nhau tôn trọng giá trị chung trong ASEAN nhưng đồng thời cũng quan tâm đến sự riêng biệt của từng nước. Sức mạnh của ASEAN là làm sao trên tất cả sự đa dạng đó tập trung được vào trong khối cùng một mục đích lớn nhất của ASEAN đó là phát triển, hòa bình, hữu nghị, và phát triển phồn thịnh trong ASEAN.