Biển Đông ngày càng phức tạp

Hội thảo khoa học quốc tế "Biển Đông hợp tác vì an ninh và phát triển khu vực" lần thứ 9 đã diễn ra tại TP HCM ngày 27-11. Hội thảo do Học viện Ngoại giao Việt Nam phối hợp với Quỹ Hỗ trợ nghiên cứu biển Đông và Hội Luật gia Việt Nam tổ chức.

Điểm nóng hội tụ nhiều lớp mâu thuẫn

Phát biểu khai mạc sự kiện kéo dài 2 ngày này, PGS-TS Nguyễn Vũ Tùng – Giám đốc Học viện Ngoại giao, nhìn nhận biển Đông vẫn là một trong những bài toán khó hiểu, khó lường đối với giới nghiên cứu, học giả quốc tế. "Mỗi năm, liên tục có diễn biến mới nảy sinh làm cho vấn đề biển Đông ngày càng phức tạp và khó giải quyết" - Giám đốc Học viện Ngoại giao nói và cho rằng mối liên hệ đan xen giữa nhiều tranh chấp, sự tác động qua lại giữa nhiều nhân tố bao gồm hệ thống quốc tế, thể chế khu vực, chính sách quốc gia - nhất là của các nước lớn, các bên có đòi hỏi chủ quyền và các bên liên quan khác - các phát triển trong chính trị nội bộ tiếp tục biến biển Đông thành một điểm nóng hội tụ của nhiều lớp mâu thuẫn, cạnh tranh địa chiến lược của thế giới và khu vực.

Ông Tùng cho hay kể từ phán quyết của Tòa Trọng tài quốc tế (PCA) tháng 7-2016, tình hình biển Đông có nhiều chuyển biến tích cực. Tín hiệu lạc quan nhất đối với các nhà quan sát là tin tức về những sự vụ, va chạm nghiêm trọng trong năm qua đã giảm so với các năm trước. Trong khi đó, vấn đề biển Đông tiếp tục được đề cập tại các diễn đàn đa phương quốc tế và khu vực, trong thảo luận song phương giữa nhiều nước. Các thành tố liên quan đến biển Đông như hòa bình giải quyết tranh chấp, không sử dụng vũ lực và đe dọa sử dụng vũ lực, thượng tôn pháp luật, tôn trọng tiến trình ngoại giao và pháp lý, các quan ngại về các hoạt động cải tạo, quân sự hóa các cấu trúc tại biển Đông… tiếp tục được nêu lên.

"Tuy nhiên, nhìn trong tổng thể và dài hạn hơn, bất an và lo ngại vẫn đè nặng bởi viễn cảnh của một biển Đông dần trôi vào vòng xoáy vô trật tự và xung đột. Trật tự trên biển bị xói mòn do luật pháp quốc tế vẫn chưa được tôn trọng đầy đủ. Việc phán quyết của Tòa Trọng tài ngày 12-7-2017 không được tôn trọng đe dọa tính toàn vẹn của Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS)" - ông Tùng nhìn nhận.

Theo đó, khi "lòng tin chiến lược" tiếp tục sa sút, nguy cơ "quân sự hóa biển Đông" vẫn là điều đáng quan ngại nhất bởi hạ tầng trên các đảo nhân tạo trong trạng thái sẵn sàng để triển khai một lực lượng quân sự lớn có khả năng thay đổi cơ bản cán cân sức mạnh ở Trường Sa và trên các vùng biển lân cận, cũng như tạo ra khả năng va chạm, thậm chí xung đột xuất phát từ các sự cố không mong muốn nhưng nằm ngoài tầm kiểm soát, nằm trong tính toán nhầm và trong bối cảnh chủ nghĩa dân tộc dâng cao. Do đó, cần phải có những giải pháp toàn diện, lâu dài và bền vững hơn để ngăn chặn vấn đề biển Đông trở nên trầm trọng, từ đó đe dọa "hệ sinh thái an ninh" của toàn khu vực.

PGS-TS Nguyễn Vũ Tùng, Giám đốc Học viện Ngoại giao (thứ hai từ phải sang), cùng các đại biểu trong ngày khai mạc hội thảoẢnh: TẤN THẠNH

Thế khó của tòa án

Trong khi đó, nhiều quốc gia đang sử dụng các thủ tục tư pháp quốc tế cho mục đích chính trị. Đó là vấn đề được thẩm phán Vladimir Vladimirovich Golitsyn, nguyên Chánh án Tòa án Quốc tế về Luật Biển (ITLOS), nêu bật trong bài phát biểu điểm nhấn tại phiên khai mạc.

Theo đó, tồn tại hiện trạng một số quốc gia sử dụng các cơ chế giải quyết tranh chấp quốc tế không nhằm mục đích thực sự là giải quyết tranh chấp bằng phán quyết của cơ quan tài phán đó. Trong những trường hợp như vậy, phán quyết cuối cùng của cơ quan tài phán chỉ được coi là một trong những công cụ nhằm đạt được một kết quả thuận lợi cuối cùng bằng các biện pháp khác.

Thừa nhận trong những trường hợp như vậy, các tòa án và tòa trọng tài quốc tế sẽ bị đẩy vào thế khó, vị thẩm phán tham dự hội nghị thông qua ứng dụng Skype khẳng định khi phải đối mặt với những yêu cầu có mục đích chính trị, các cơ quan tài phán quốc tế cần kiềm chế và chỉ đưa ra phán quyết về một tranh chấp trong phạm vi thẩm quyền mà UNCLOS và các quốc gia trao cho mình.

Thứ hai, ông Golitsyn cho rằng tồn tại nguy cơ các cơ quan tài phán quốc tế đôi khi không nhớ rõ vai trò của mình trong việc thúc đẩy giải quyết tranh chấp. "Thảo luận về các biện pháp duy trì hòa bình và ổn định ở biển Đông, vai trò của các cơ quan tài phán quốc tế không nên bị đánh giá thấp. Tuy nhiên, việc sử dụng các cơ quan tài phán quốc tế để giải quyết các tranh chấp biển có thể đang đối mặt với một vài thách thức nhất định, nảy sinh cả từ các quốc gia và từ trong chính các cơ quan tài phán. Khả năng đóng góp của các cơ quan tài phán vào hòa bình và ổn định sẽ phụ thuộc vào lập trường của nhiều bên trong hệ thống giải quyết tranh chấp này" - ông Golitsyn nhấn mạnh.