Cấp bách chuẩn hóa chính tả tiếng Việt

Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết, Tổng Chủ biên chương trình, sách giáo khoa (SGK) mới, cho biết từ năm 1980, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) đã có 3 văn bản quy định về chính tả trong SGK nhưng giữa các văn bản này còn nhiều quy định không thống nhất với nhau.

Thống nhất cách phiên âm tên nước ngoài

Trong bối cảnh Nghị quyết số 88 của Quốc hội khuyến khích nhiều tổ chức, cá nhân tham gia biên soạn SGK, nếu không có quy định thống nhất, khó tránh khỏi tình trạng mỗi SGK viết một cách, gây khó khăn cho việc dạy, học và đánh giá kết quả giáo dục.

GS Nguyễn Minh Thuyết cho rằng so với các văn bản hiện hành, dự thảo thông tư quy định chính tả trong chương trình, SGK giáo dục phổ thông mới có một số thay đổi.

Đối với quy định về việc viết tên riêng Việt Nam và tên riêng nước ngoài, cơ bản giữ nguyên như quy định hiện hành đối với quy định về cách viết tên người, tên địa lý Việt Nam. Về cách viết tên tổ chức, đơn vị, sẽ viết hoa chữ cái đầu của mỗi từ hoặc cụm từ có tác dụng phân biệt tên riêng đó với những tên riêng khác. Ví dụ: Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Trường Tiểu học Trần Văn Ơn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội...

Những tên người, tên địa lý đã được dịch nghĩa hoặc phiên âm qua âm Hán Việt mà quen dùng như Hắc Hải, Đại Tây Dương, Mỹ, Anh, Bắc Kinh, Đỗ Phủ, Lý Bạch… thì viết như cách viết tên người, tên địa lý tiếng Việt. Những trường hợp còn lại sẽ có 3 hình thức xử lý: 1. nguyên dạng, nếu đó là tên viết bằng chữ Latin, ví dụ: Victor Hugo, Albert Einstein, Thomas Edison, Paris, New York... 2. Đối với việc chuyển tự sang chữ Latin, nếu đó là tên viết bằng các chữ ghi âm không phải chữ Latin, ví dụ: Volga, Moskva, Sankt Peterburg... 3. Trường hợp không chuyển tự được thì viết như cách viết trong tiếng Anh, ví dụ: Tokyo, Fuzhou, Zhejiang, Nile, Cleopatra... Lý giải về sự thay đổi trong cách viết tên người nước ngoài, GS Nguyễn Minh Thuyết cho rằng quy định này so với cách phiên âm có gạch nối giúp học sinh thuận tiện hơn trong việc tra cứu tài liệu và giao dịch bằng tiếng nước ngoài.

Đối với SGK tiểu học, dự thảo có quy định riêng. Cụ thể, đối với SGK 3 lớp 1, 2 và 3, SGK sử dụng hình thức phiên âm, có gạch nối để nối các âm tiết trong cùng một bộ phận tạo thành tên, ví dụ: Tô-mát Ê-đi-xơn, Mát-xcơ-va, Tô-ky-ô… Đối với SGK lớp 4 và 5, bên cạnh tên riêng được phiên âm có tên nguyên dạng hoặc chuyển tự đặt trong ngoặc đơn; ví dụ: Tô-mát Ê-đi-xơn (Thomas Edison), Mát-xcơ-va (Moskva), Pa-ri (Paris), Tô-ky-ô (Tokyo).

Hiện nay chưa thống nhất chuẩn chính tả trong sách giáo khoa

Đau đầu vì "i" hay "y"

Ngoài những sự thay đổi quan trọng như trên, dự thảo cũng đưa ra quy định về viết chữ "i" hay "y" sau các phụ âm: h, k, l, m, s, t trong những âm tiết không có phụ âm cuối, ví dụ: "bác sĩ" hay "bác sỹ", "tỉ lệ" hay "tỷ lệ"… GS Thuyết cho hay trong trường hợp này, dự thảo quy định mới vẫn theo quy định đã có từ năm 1980 của Bộ GD-ĐT, để tránh làm xáo trộn một thói quen đã hình thành sau gần 40 năm áp dụng.

GS-TS ngôn ngữ học Trần Trí Dõi, ĐHQG Hà Nội, từng phàn nàn về cách viết không phân biệt i và y trong tiếng Việt. Ví dụ tượng đài Lý Thái Tổ ở Hà Nội có ghi rõ "Lý Thái Tổ", một trường trung học ở Nha Trang có bảng tên gọi ở cổng trường là "Lý Tự Trọng" nhưng sau Quyết định 240/QĐ ngày 5-3-1984 của Bộ Giáo dục về "chính tả" thì trong sách giáo khoa thì lại viết thành "Lí Tự Trọng". Theo GS Trần Trí Dõi, sự tương phản giữa tên gọi thực tế và cách dùng ở SGK gây tác dụng tiêu cực cho học sinh. Học sinh sẽ hằng ngày phải quen với một thực tế không thống nhất giữa cách dùng trong SGK và thực tế, điều này sẽ khiến các em có thói quen "nhờn" với những gì được coi là chính thức.

Một nội dung cũng gây ra nhiều tranh cãi khác là vị trí đặt dấu thanh trong chính tả. Dự thảo lần này quy định đặt dấu thanh vào âm chính, điều này được cho là phù hợp kết quả phân tích ngôn ngữ học là trong tiếng Việt, thanh điệu bao giờ cũng rơi vào âm chính. Trường hợp âm chính được thể hiện bằng một chữ cái, dấu thanh được đặt trên hoặc dưới chữ cái đó, ví dụ: nhà, vịt, hoà (trong tiếng "hoà", dấu thanh đặt trên âm chính "a" vì "o" chỉ là âm đệm). Trường hợp âm chính được thể hiện bằng 2 chữ cái thì đối với các ký hiệu ia, ua, ưa, dấu thanh đặt trên hoặc dưới chữ cái thứ nhất (ví dụ: bìa, lụa, lửa...), đối với các ký hiệu iê, yê, uô, ươ, dấu thanh đặt trên hoặc dưới chữ cái thứ hai (ví dụ biển, thuyền, nhuộm, được...).