Gỡ khó vận tải công cộng TP HCM

Trong 3 năm liên tiếp, từ 2014 tới 2016, lượng người đi lại bằng xe buýt tại TP HCM liên tục giảm, dù mỗi năm TP đã chi cả tỉ đồng tiền ngân sách để trợ giá. Tình hình bắt đầu có chuyển biến từ đầu năm 2017 tới nay, khi sản lượng người sử dụng xe buýt tăng dần nhưng thực tế, xe buýt vẫn rất khó trở thành phương tiện chính để người dân lựa chọn.

Khó đủ đường

Nguyên nhân chính khiến sản lượng hành khách đi xe buýt liên tục giảm nhiều năm qua bởi hệ thống phương tiện đã quá cũ, hầu hết đều sử dụng hơn 10 năm nên xuống cấp nghiêm trọng, không bảo đảm chất lượng dịch vụ. TP hiện có 2.586 xe buýt đang hoạt động nhưng số phương tiện được thay mới theo Đề án 1.680 xe hiện vẫn chưa nhiều. Còn số phương tiện đời cũ đang hoạt động, không chỉ đã xuống cấp mà còn không đồng bộ, chất lượng cũng khác nhau như ở các tuyến xe không trợ giá.

Trong giai đoạn hiện nay, việc phát triển hệ thống vận tải hành khách công cộng ở TP HCM đã thực sự cấp thiết

Tiếp đến, mạng lưới xe buýt tại TP được định hướng hình thành trên cơ sở tuyến trục, nhánh và thu gom. Tuy nhiên, chỉ những tuyến xuyên tâm và hướng tâm được đánh giá là phù hợp, đáp ứng được nhu cầu đi lại của người dân. Còn ở khu vực nội thành, mạng lưới đường hầu hết đều chật hẹp nên rất khó tổ chức các tuyến xe, đồng thời cũng làm xe buýt khó tiếp cận. Bên cạnh đó, việc vực dậy hệ thống xe buýt vốn đã khó càng thêm khó khi kết cấu hạ tầng phục vụ cho hoạt động của loại hình này cũng bị hạn chế đủ đường. Bến bãi thiếu, điểm dừng - chờ không được đầu tư đúng mức,... kéo theo hàng loạt vấn đề bất cập xảy ra.

Tuyến metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) được kỳ vọng sẽ giúp cải thiện tình hình giao thông tại TP HCM

Tình trạng thiếu bến bãi còn gây ra nhiều hệ lụy như không thể hình thành các điểm trung chuyển, tạo điều kiện cắt ngắn các tuyến xe hoạt động xuyên suốt từ ngoại thành vào trung tâm. Vấn đề này đồng nghĩa với tình trạng nhiều tuyến xe bị trùng lắp trên các tuyến trục đường và thực tế, nhiều khu vực có hệ số trùng lắp cao làm tình hình ùn tắc giao thông trở nên phức tạp, ảnh hưởng đến môi trường, tăng chi phí vận chuyển.

Tương tự, hoạt động của taxi trên địa bàn TP hiện đang được khống chế số lượng theo quy hoạch, với 11.060 xe. Tuy nhiên, quy hoạch này được xem như đã "vỡ trận" kể từ khi cho thí điểm loại hình như Grab, Uber.., khiến số lượng xe tăng chóng mặt, TP đang phải đối mặt với nguy cơ ùn tắc giao thông trầm trọng hơn. Trong khi đó, theo quy hoạch đến năm 2020 và tầm nhìn sau năm 2020, TP sẽ xây dựng 8 tuyến đường sắt đô thị nhưng hiện chưa tuyến nào hình thành. Tuyến số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) đang được xây dựng nhưng cũng ì ạch, liên tục đội vốn. Còn dự án đầu tư 2 tuyến buýt đường sông, hiện mới chỉ hình thành tuyến số 1 (Bạch Đằng - Linh Đông) nhưng vẫn chưa đưa vào khai thác.

Cần lộ trình cụ thể

TS Vũ Anh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giao thông vận tải (GTVT) Việt Đức, cho rằng giao thông công cộng (GTCC) là cốt lõi để phát triển giao thông bền vững ở các đô thị, đáp ứng nhu cầu đi lại và ít gây tổn hại đến kinh tế, môi trường. Vì thế, việc nâng cao chất lượng dịch vụ của các loại hình vận tải hành khách công cộng (VTHKCC) là rất cấp thiết, trong đó phải bảo đảm được sự ổn định của từng loại hình để tạo thói quen cho người dân sử dụng.

TS Võ Kim Cương, nguyên Phó Kiến trúc sư trưởng TP HCM, cũng cho rằng TP cần phải có quy hoạch tổng thể và từng bước phát triển đồng bộ hệ thống VTHKCC, trong đó phải bảo đảm sự kết hợp giữa nhiều loại hình như xe buýt, taxi, ca nô và sắp tới là các tuyến metro. Ông Cương nhìn nhận trong giai đoạn chuyển tiếp từ phương tiện cá nhân qua GTCC, nguyên tắc đầu tiên là khi muốn loại bỏ một loại phương tiện đang phục vụ nhu cầu của người dân thì bắt buộc phải có phương tiện thay thế. Vì thế, trong giai đoạn hiện nay, việc phát triển hệ thống VTHKCC đã thực sự cấp thiết.

TS Cương cũng cho rằng khi các tuyến vận tải khối lượng lớn chưa hình thành, xe buýt phải được xem như xương sống trong hệ thống VTHKCC của TP. Nhưng theo đánh giá, tại TP chủ yếu đang sử dụng các loại xe cỡ lớn, không phù hợp với các tuyến đường nhỏ hẹp. Vì vậy, TP nên đa dạng các loại phương tiện, có loại lớn, vừa và nhỏ để phù hợp với đặc thù ở từng khu vực, tuyến đường. Đồng thời, ngoài xe buýt, TP cũng nên đa dạng các loại hình GTCC để tăng khả năng tiếp cận và đáp ứng đủ nhu cầu đi lại của người dân.

Ông Bùi Xuân Cường, Giám đốc Sở GTVT TP HCM, nhìn nhận việc tăng cường phát triển hệ thống xe buýt trong giai đoạn hiện nay là hợp lý và thuận lợi nhất. Song song đó, các đơn vị cũng tập trung thực hiện nhanh giải pháp đưa các dự án vận tải hành khách khối lượng lớn như tàu điện ngầm, xe buýt nhanh BRT kết hợp phương án kết nối giao thông tại các nhà ga metro, dọc tuyến BRT vào các tuyến giao thông hiện hữu sau khi tuyến metro số 1, 2 và BRT đưa vào khai thác. Hiện Sở GTVT đang xây dựng các biện pháp kiểm soát số lượng taxi hoạt động và đã áp dụng một số công nghệ trong quản lý, điều hành VTHKCC trên địa bàn TP.