Hạn chế "khuyết tật" của dự án PPP

Sáng 19-11, Quốc hội (QH) thảo luận ở hội trường về dự án Luật Đầu tư theo hình thức đối tác công tư (Luật PPP). Đa số đại biểu (ĐB) đánh giá đây là cơ sở pháp lý quan trọng, góp phần làm minh bạch môi trường kinh doanh, tạo cơ hội thu hút các nguồn lực to lớn của tư nhân cho việc triển khai các dự án quan trọng quốc gia.

Lo ngại thất thoát "đất vàng"

Theo ĐB Hoàng Quang Hàm, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tài chính - Ngân sách của QH, thời gian qua, có 336 dự án PPP đã ký kết, huy động được hơn 1,6 triệu tỉ đồng. Tuy nhiên, việc thực hiện các dự án BOT (hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao) gần đây có dấu hiệu chững lại. Riêng lĩnh vực giao thông, từ năm 2016 đến nay, chưa triển khai thêm được dự án BOT nào. Trong khi đó, nhiều dự án BOT trên các tuyến đường hiện hữu bị dừng lại, có cái phải dừng thu phí.

Đối với các dự án BT (hợp đồng xây dựng - chuyển giao), ông Hàm phản ánh việc thanh toán bằng quỹ đất là bất hợp lý, nhà đầu tư thu lợi quá lớn gây bức xúc trong xã hội, thiệt hại cho nhà nước…

Theo ĐB Hàm, bản chất của dự án PPP là nhà đầu tư bỏ vốn ra với kỳ vọng thu được lợi nhuận. Do đó, luật phải quy định làm sao để nhà đầu tư thu lợi nhuận nhưng số tiền, tài sản nhà nước bỏ ra hoặc người dân phải nộp là hợp lý. Bên cạnh đó, nhà nước phải kiểm soát được chất lượng công trình tương xứng với số tiền nhà đầu tư được hưởng.

Nhấn mạnh các dự án PPP có hiệu quả hay không phụ thuộc công tác lựa chọn nhà đầu tư, ĐB Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) đề nghị trong dự luật phải có các quy định công khai, minh bạch; không có "sân sau", lợi ích nhóm. Trong đó, cần tách bạch vốn của nhà nước và vốn của nhà đầu tư. Nhà nước đóng góp bằng ngân sách hay tài sản khác. Nếu là tài sản khác, phải tính giá trị theo cơ chế thị trường. "Thời gian qua, nhà nước góp vốn bằng bất động sản cho các dự án BT. Các bất động sản này nhiều nơi là "đất vàng", trong khi công trình chủ đầu tư xây dựng có giá trị thấp, làm thất thoát tài sản công và gây dư luận không tốt" - ĐB Hòa nêu thực tế.

Cơ chế chia sẻ rủi ro chưa rõ ràng

ĐB Đinh Văn Nhã (Phú Yên), Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của QH, cho biết nhiều nhà đầu tư cho rằng cơ chế chia sẻ rủi ro về doanh thu trong dự thảo Luật PPP chưa rõ ràng, có thể dẫn đến không công bằng vì không có căn cứ chia sẻ 50-50 giữa Chính phủ và nhà đầu tư trong trường hợp hụt thu và tăng thu.

Cùng băn khoăn, ĐB Vũ Thị Lưu Mai (Hà Nội), Ủy viên Thường trực Ủy ban Tài chính - Ngân sách của QH, đặt hàng loạt câu hỏi: "Dự thảo luật quy định các dự án được chia sẻ rủi ro là có quy mô lớn, trọng điểm. Vậy nhà nước chia sẻ 50% rủi ro thì chia sẻ bằng hình thức nào? Nguồn sẽ lấy từ đâu? Khi tác động đến nợ công thì sẽ xử lý như thế nào?".

Đại biểu Vũ Thị Lưu Mai đề nghị cân nhắc quy định chia sẻ rủi ro trong các dự án PPP Ảnh: QUANG VINH

Bà Mai cho biết dự thảo luật đưa ra một quy định nghe có vẻ rất hợp lý là trong trường hợp lợi nhuận tăng thêm, nhà đầu tư chia sẻ cho nhà nước. "Nhưng 22 năm qua, kể từ khi áp dụng cơ chế PPP, chưa có trường hợp nào nhà đầu tư chia sẻ lợi nhuận tăng thêm với nhà nước. Ngược lại, nhà nước vẫn đang chi trả những khoản nợ trong một số hợp đồng BOT" - ĐB Mai nêu thực tế và đề nghị ban soạn thảo cân nhắc bổ sung quy định này.

Trao đổi thêm, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho rằng nhà đầu tư bỏ tiền ra làm, sau đó vận hành rồi giao lại cho nhà nước nên phải có cơ chế chia sẻ rủi ro thì họ mới yên tâm tham gia. "Việc này không áp dụng tràn lan và chỉ số ít dự án đặc biệt quan trọng và khi không thể điều chỉnh thời hạn thì mới thực hiện" - Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng khẳng định.

Cần kiểm toán toàn bộ dự án

Liên quan đến hoạt động Kiểm toán Nhà nước trong đầu tư theo phương thức PPP, điều 80 dự thảo luật quy định: "Kiểm toán Nhà nước thực hiện việc kiểm toán về sử dụng tài chính công, tài sản công trong dự án PPP quy định tại điều 65 và điều 67 của luật này". ĐB Hoàng Thị Lan (Bắc Giang), Hoàng Quốc Thưởng (Hải Dương) cho rằng như vậy, Kiểm toán Nhà nước chỉ thực hiện kiểm toán đối với phần vốn nhà nước hỗ trợ xây dựng công trình, hệ thống cơ sở hạ tầng và phần vốn xây dựng công trình phụ trợ, bồi thường, tái định cư; còn toàn bộ giá trị xây lắp và phương án tài chính, thu phí thì không được kiểm toán. "Vậy cơ quan nào sẽ giúp QH kiểm soát vấn đề này?" - các ĐB đặt vấn đề và đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc điều chỉnh.

Nhiều ĐB cũng đề nghị xem lại quy định quy mô mức đầu tư tối thiểu của dự án PPP không thấp hơn 200 tỉ đồng (khoản 2 điều 5) vì có thể gây khó khăn nếu xuất hiện những dự án cần thực hiện theo hình thức PPP mà tổng mức đầu tư thấp.

Hôm nay, 20-11, QH biểu quyết thông qua Bộ Luật Lao động (sửa đổi), thảo luận ở hội trường về dự án Luật Đầu tư (sửa đổi) và dự án Luật Doanh nghiệp (sửa đổi).