Nhiều sai phạm tại dự án gang thép ngàn tỉ

Thanh tra Chính phủ (TTCP) vừa công bố kết luận thanh tra dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 Công ty Gang thép Thái Nguyên (TISCO). Cơ quan này đã chỉ rõ trong quá trình thực hiện dự án, TISCO, Tổng Công ty Thép Việt Nam (VNS), Bộ Công Thương và các đơn vị, cá nhân liên quan đã có những khuyết điểm, sai phạm.

Dính đến nhà thầu Trung Quốc

Dự án có tổng mức đầu tư thời điểm phê duyệt năm 2005 là hơn 242,5 triệu USD (tương đương hơn 3.843 tỉ đồng). Dự án có 2 gói thầu chính là mỏ sắt Tiến Bộ với tổng giá trị hơn 442 tỉ đồng và gói thầu tổng EPC số 1 dây chuyền công nghệ luyện kim khu vực Lưu Xá với tổng giá trị hơn 2.300 tỉ đồng. Ngoài ra, dự án còn phải thực hiện 22 gói thầu khác. Tháng 7-2007, hợp đồng số 1 được ký kết giữa bên giao thầu là TISCO với bên nhận thầu EPC là Công ty Tập đoàn Xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC).

Dự án gang thép Thái Nguyên mở rộng “đắp chiếu” nhiều năm qua Ảnh: HOÀI DƯƠNG

Cuối tháng 8-2012, VNS có văn bản đề nghị Bộ Công Thương trình Chính phủ điều chỉnh tổng mức đầu tư (TMĐT) với nội dung để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc. Trên cơ sở báo cáo của TISCO, VNS, Bộ Công Thương về việc tăng TMĐT lên hơn 8.100 tỉ đồng, Văn phòng Chính phủ đã có văn bản gửi Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đề nghị cho ý kiến. Sau đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư có ý kiến dự án này không được điều chỉnh TMĐT; Bộ Tài chính đề nghị Bộ Công Thương xem xét, thẩm định lại sự cần thiết, lý do điều chỉnh…

Tuy vậy, Văn phòng Chính phủ đã ban hành Văn bản số 3136 vào tháng 4-2013, thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng gửi Bộ Công Thương và VNS với nội dung: "Hội đồng quản trị VNS quyết định và chịu trách nhiệm thực hiện việc điều chỉnh TMĐT theo quy định hiện hành, bảo đảm hiệu quả…", dẫn đến TISCO cho rằng TMĐT điều chỉnh đã được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận. Theo TTCP, việc TISCO điều chỉnh tổng mức đầu tư lên hơn 8.100 tỉ đồng là không có căn cứ, không đúng quy định.

"Dù ý kiến của các bộ, ngành cho rằng không có cơ sở điều chỉnh TMĐT nhưng TISCO vẫn ký quyết định điều chỉnh là cố ý vi phạm các quy định của pháp luật về đầu tư" - kết luận của TTCP nêu rõ. Cơ quan thanh tra cũng chỉ rõ những khuyết điểm, sai phạm trong việc điều chỉnh TMĐT còn có trách nhiệm của lãnh đạo và các cán bộ liên quan thuộc Văn phòng Chính phủ, Bộ Công Thương, VNS.

Đến thời điểm thanh tra, tổng giá trị TISCO đã thanh toán cho dự án là hơn 4.421 tỉ đồng; tổng dư nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả là hơn 3.896 tỉ đồng. Dù số tiền thanh toán đã lên tới hàng ngàn tỉ đồng nhưng các hạng mục của gói thầu EPC đều chưa hoàn thành. Cơ quan thanh tra đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ xử lý việc điều chỉnh TMĐT dự án lên hơn 8.100 tỉ đồng không có cơ sở, không đúng quy định.

Ưu ái cho nhà thầu

Dự án ì ạch như thế nhưng TISCO đã thanh toán thay nhà thầu MCC thuế GTGT, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế nhập khẩu mà không khấu trừ hơn 11,6 triệu USD; trả thay MCC các khoản phí tiếp nhận, xếp dỡ, bảo quản thiết bị, chi phí thuê tư vấn giám sát với tổng giá trị lên tới hơn 13,6 triệu USD. Cơ quan thanh tra cũng phát hiện TISCO chưa thực hiện thu hồi tiền tạm ứng hợp đồng hơn 35,6 triệu USD theo chỉ đạo của Bộ Công Thương.

TTCP còn phát hiện TISCO đã ưu ái cho MCC khi sau 18 tháng hợp đồng có hiệu lực, nhà thầu này không thực hiện nhưng TISCO không áp dụng điều khoản phạt hợp đồng như đã ký. Doanh nghiệp này cũng không báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét để hủy đấu thầu lại theo quy định khi MCC đề nghị điều chỉnh hợp đồng đưa ra nhiều hạng mục không hợp lý, không có căn cứ. Máy móc, thiết bị do MCC cung cấp với giá trị lớn (khoảng hơn 38,8 triệu USD) đều có sai khác về quy cách chủng loại, xuất xứ, thông số kỹ thuật… Thế nhưng, TISCO đã ký phụ lục hợp đồng với MCC thỏa thuận việc giám sát chất lượng máy móc, thiết bị mà không yêu cầu tái xuất, phạt vi phạm, giảm trừ khi thanh toán.

Đối với gói thầu mỏ sắt Tiến Bộ, TISCO đã phê duyệt không đúng thẩm quyền. Trong quá trình thực hiện, đơn vị này còn buông lỏng, không giám sát, không tham gia nghiệm thu các hạng mục hoàn thành theo hồ sơ thiết kế kỹ thuật đã được phê duyệt.

Theo TTCP, những vi phạm nêu trên của TISCO có dấu hiệu cố ý làm trái các quy định của pháp luật, buông lỏng quản lý, gây thất thoát vốn đầu tư. Theo cơ quan thanh tra, là đại diện chủ sở hữu vốn tại TISCO nhưng VNS không làm đầy đủ trách nhiệm, đã có những vi phạm, khuyết điểm trong việc thẩm định, phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi dự án.

TTCP đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Công Thương chỉ đạo VNS, TISCO thu hồi của MCC hơn 11,6 triệu USD số tiền thuế TISCO đã nộp thay; thu hồi các khoản phí xếp dỡ, bảo quản thiết bị; số tiền đã chi cho các tổ chức, cá nhân sai quy định…

TTCP kiến nghị Thủ tướng giao Văn phòng Chính phủ, Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng theo thẩm quyền kiểm điểm, xử lý trách nhiệm đối với đơn vị, cá nhân có khuyết điểm, sai phạm nêu tại kết luận thanh tra. Cơ quan thanh tra cũng yêu cầu VNS, TISCO và các đơn vị liên quan xử lý các cá nhân sai phạm.