Những ngày cắm bản mở trường

Đã cuối xuân nhưng trời vẫn còn rét đậm. Nhiệt độ liên tục hạ xuống dưới 5 độ C. Rét như cắt da cắt thịt. Rét như muốn dứt tung từng manh áo mỏng của đám trẻ. Tôi lặng lẽ gom đám củi khô đốt một đống lửa lớn giữa sân trường. Đám học trò vây quanh hơ những bàn tay giá lạnh, ửng đỏ.

Bản làng heo hút, nghèo khó

Hơi lửa ấm áp khiến những đôi má bầu bĩnh của đám trẻ hồng lên. Hiệp láu táu: "Cô ơi, kiếm sắn nướng thôi!".

Nói chưa dứt câu, Hiệp đã chạy vụt đi. Cái bóng nhỏ nhoi thoắt cái đã biến mất vào trong làn sương mù mờ ảo. Một lúc sau, Hiệp chạy về, ôm trên tay mấy củ sắn mập ú. Đám trẻ xúm xít lùi mớ sắn vào giữa những cục than đang cháy hồng rực. Mùi sắn nướng quyện với mùi khói tạo nên một thứ mùi thơm ngòn ngọt. Nhìn những khuôn mặt ửng hồng, những cái miệng lấm lem đang nhai sắn ngon lành của học trò, tôi bất giác nhớ lại những tháng ngày thanh xuân mở trường, bám lớp gần 30 năm trước.

Ngày ấy, bản người Dao Bà Rà nghèo lắm. Cái đói, cái nghèo cứ như con đỉa bám dai dẳng từ đời ông sang đời cha rồi đến đời con, khiến cho ngôi làng vốn đã hẻo lánh càng thêm buồn tẻ. Bốn mùa, ngôi làng chìm trong làn sương mờ ảo. Để đến được nơi này, chỉ có tuyến độc đạo mảnh mai như một sợi chỉ nằm vắt qua những sườn đồi đầy những khóm chít mọc lòa xòa và đám cỏ dại vấn vít như muốn níu lấy bước chân người đi đường. Mùa nắng thì nóng bỏng rát, gió thổi ràn rạt khiến bụi bay mù trời; mùa mưa thì trơn tuồn tuột như đổ mỡ.

Bao năm rồi, người dân nơi đây luôn "khát chữ" bởi không ai muốn gắn cuộc đời mình với nơi thâm sơn cùng cốc này. Rất nhiều người cầm quyết định lên đây nhận công tác cũng "một đi không trở lại".

Tác giả Bùi Thị Hồng Vân

Học sinh tại bản Dao Bà Rà, xã Hùng Sơn, huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình bên bếp lửa nướng sắn

Điểm trường giữa núi rừng

Tôi sinh ra ở một thành phố nhỏ. Tốt nghiệp sư phạm, tôi nhận quyết định đi dạy khi vừa tròn 21 tuổi.

Tôi cùng các bạn nhập trường vào một ngày trời mưa tầm tã. Đất dính bết và trơn trượt khiến chúng tôi không thể nhấc nổi đôi chân, đành phải tháo dép ra xách trên tay. Hai bên đường, những thân cây chít nặng trĩu nước, sà xuống quất vào mặt lạnh buốt. Đám vắt lá gặp mưa nhảy lách tách bám đầy vào chân vào áo.

Sau nửa ngày cuốc bộ đủ để đôi chân mỏi rã rời và gió lùa ra đằng tai, ngôi trường nơi tôi nhận công tác cũng hiện ra. Trước mắt tôi là một dãy nhà thấp lè tè nằm lọt thỏm giữa khu rừng toàn bương tre um tùm, xanh mướt. Mái lá xám xịt nhuốm màu thời gian. Từng mảng tường bong loang lổ, chằng chịt như tấm áo vá. Đón chúng tôi là ông trưởng bản và vài cô cậu học trò người Dao thò lò mũi xanh. Đám trẻ nhìn thầy, cô với đôi mắt ngơ ngác.

Đêm đầu tiên nơi trường mới, nằm nghe tiếng cú rúc não nề trên cây đa sau trường, mùi ẩm mốc, mùi ngai ngái của căn nhà lâu rồi không có người ở xộc vào mũi, cộng thêm nỗi nhớ người thân, bạn bè khiến nước mắt tôi không ngừng rơi. Khó khăn lắm, tôi mới ru mình vào giấc ngủ chập chờn đầy mộng mị.

Sáng hôm sau, tôi bị đánh thức bởi tiếng gọi "Cô ơi!" rụt rè. Vài mái đầu tóc tai bù xù ghé vào cửa cùng những đôi mắt trong veo. Đám trẻ đưa cho tôi mấy chiếc bánh gói bằng lá dong cong như cái sừng trâu, vài búp măng trắng nõn đựng trong chiếc túi vải.

Một cô bé ngập ngừng: "Mẹ em bảo mang cho các cô ăn đỡ xót ruột". Nghe cô trò nhỏ nói vậy, tôi chợt thấy có thứ gì đó dâng lên nghèn nghẹn trong cổ. Tôi thầm nghĩ: "Nếu mình cũng như mọi người bỏ đi thì những đứa trẻ nơi đây sẽ ra sao? Rồi bao giờ bọn trẻ mới được đi học? Bao giờ bản nhỏ này mới bớt đói nghèo?".

Cô và trò tại điểm trường bản Dao Bà Rà

Những ngày tươi đẹp

Những ngày sau đó, ngôi trường như bừng tỉnh bởi tiếng lách cách của cuốc xẻng va vào nhau, tiếng ríu rít cười đùa của bọn trẻ. Cô trò chúng tôi cùng nhau vệ sinh dọn dẹp trường lớp.

Tôi vào bản xin những khóm hoa mười giờ, hoa mào gà đỏ thắm trồng vào những rãnh đất quanh trường. Khi ngôi trường đã được dọn dẹp sáng sủa, sạch sẽ, tôi lại cùng đồng nghiệp đến từng nhà đón học sinh tới lớp.

Lớp học vắng lặng, cỏ mọc um tùm ngày nào giờ vang vang tiếng trẻ học bài. Tiếng nô đùa của trẻ nhỏ xua đi cái tĩnh mịch, âm u, buồn tẻ vốn có của núi rừng.

Những lúc rảnh rỗi, tôi lại theo đám học trò lên nương cỏ ngô hoặc ngồi tuốt từng cái trứng chấy và bắt những con chấy kềnh trốn sâu ở chân tóc mấy đứa trẻ. Chiều chiều, tôi tỉ mẩn vá víu những chiếc quần toạc đũng, đơm lại những chiếc cúc áo bị đứt tung ra khi bọn trẻ đùa nghịch. Mỗi lần về thành phố, tôi lại mang lên cả túi dầu gội đầu. Tôi dạy chúng cách tắm gội bằng xà phòng, vệ sinh thân thể, phòng tránh các bệnh ngoài da.

Ngoài giờ học, nếu không phải lên nương cùng bố mẹ, bọn trẻ luôn quấn quýt bên thầy cô. Chúng kể cho tôi nghe đủ thứ chuyện trên trời dưới đất bằng thứ tiếng Kinh lơ lớ, thỉnh thoảng lại xen vào mấy tiếng Dao. Tiếng cười giòn tan xua đi cảnh âm u tịch mịch của điểm trường lẻ đơn côi giữa núi rừng. Đối với tụi trẻ, thầy cô không chỉ là người dạy chữ mà còn như người chị, người mẹ, những người biết tuốt để có thể giải đáp mọi thắc mắc của chúng.

Sự khắc nghiệt, cô quạnh của vùng đất biệt lập nơi núi rừng làm cho tình thầy trò gắn bó keo sơn hơn. Đó là những đêm đông rét cắt da, cắt thịt, cậu học trò cũ giờ là trưởng bản dẫn chúng tôi băng rừng, lặn lội đến từng nhà đón học trò đi học. Đó là những ngày bão nổi, gió giật tung mái trường bé nhỏ, mọi người lại xúm vào đan liếp, lợp mái giúp học trò không bị gián đoạn việc học. Đó là những ngày vui của bản như lễ Cấp sắc, đám chay, Tết nhảy..., người dân đến tận nơi mời thầy cô. Khi kết thúc ngày vui, họ không quên dúi vào tay chúng tôi những chiếc bánh giầy trắng mịn, thơm mùi vừng. Những món quà tuy nhỏ bé nhưng ấm áp tình người nơi đây, luôn là nguồn động viên tinh thần rất lớn cho những giáo viên cắm bản như chúng tôi.

Thời gian thấm thoắt thoi đưa. Mới đó mà đã gần 30 năm tôi gắn bó với điểm trường lẻ, gắn bó với bản Dao Bà Rà, với những đứa trẻ xinh như thiên thần nhưng chịu nhiều thiệt thòi do cuộc sống biệt lập nơi núi rừng. Mái tóc xanh mướt ngày nào giờ đã lấm tấm bạc. Mỗi mùa khai giảng, rất nhiều ông bố, bà mẹ dắt trẻ đến trường sau khi chào chúng tôi lại khẽ nhắc nhở con: "Đây là cô giáo đã dạy bố mẹ đấy". Những lúc như vậy, tôi lại thấy có chút ấm áp nhen lên trong lòng. 

ĐƠN VỊ ĐỒNG HÀNH