Tiền đâu làm cao tốc Bắc - Nam?

Bộ Giao thông Vận tải vừa có tờ trình "Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án đầu tư xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017-2020" để Quốc hội (QH) xem xét, thông qua chủ trương đầu tư tại kỳ họp đang diễn ra.

Đi qua 13 tỉnh

Tuyến cao tốc Bắc - Nam dài 1.500 km, từ cửa khẩu Hữu Nghị, tỉnh Lạng Sơn đến TP Cà Mau, tỉnh Cà Mau. Trong đó, một số đoạn thành phần đã được đưa vào khai thác, còn lại cần đầu tư gần 1.400 km đoạn Hà Nội - TP HCM.

Theo báo cáo của Bộ Giao thông Vận tải, Quốc lộ (QL) 1 hiện đã được đầu tư mở rộng 4 làn xe, có thể đáp ứng được khoảng 35.000 xe con tiêu chuẩn/ngày đêm. Theo tính toán, nếu không đầu tư đường bộ cao tốc thì đến khoảng năm 2020, nhu cầu vận tải trên các đoạn Nam Định - Hà Tĩnh, Quảng Trị - Thừa Thiên - Huế, Đồng Nai - Khánh Hòa vượt quá năng lực của QL1; đến năm 2025, nhu cầu vận tải trên các đoạn Hà Tĩnh - Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế - Đà Nẵng, Quảng Ngãi - Khánh Hòa cũng vượt quá năng lực của QL1.

Trong tờ trình, Chính phủ dự kiến các đoạn tuyến được đầu tư giai đoạn 2017-2020 có tổng chiều dài 654 km (bổ sung dự án cầu Mỹ Thuận 2 và chưa tiến hành mở rộng từ 2 làn lên 4 làn xe đối với đoạn La Sơn - Túy Loan), giảm 59 km so với phương án cũ. Cụ thể, dựa trên kết quả dự báo nhu cầu vận tải, năng lực của QL1, hiệu quả đầu tư, khả năng cân đối nguồn lực, giai đoạn 2017-2020 ưu tiên đầu tư và đưa vào khai thác các đoạn: Cao Bồ (Nam Định) - Bãi Vọt (Hà Tĩnh) dài khoảng 221 km, Cam Lộ (Quảng Trị) - La Sơn (Thừa Thiên - Huế) 102 km, Nha Trang (Khánh Hòa) - Dầu Giây (Đồng Nai) 324 km, cầu Mỹ Thuận 2 và đường dẫn 2 đầu cầu khoảng 7 km.

Đoạn cao tốc Đà Nẵng - Quảng Ngãi vừa được đưa vào sử dụng Ảnh: Trần Thường

Đối với các đoạn còn lại, căn cứ vào nhu cầu vận tải và khả năng cân đối nguồn lực, Chính phủ sẽ triển khai đầu tư sau năm 2020.

Về phương án đầu tư, giai đoạn 2017-2020 làm khoảng 654 km đi qua 13 tỉnh gồm: Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai, Tiền Giang và Vĩnh Long.

Dự án này chia thành 11 dự án thành phần. Trong đó, 8 dự án thành phần thuộc các đoạn: Mai Sơn - Bãi Vọt và Nha Trang - Dầu Giây đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP), loại hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT). Ba dự án thành phần gồm các đoạn: Cao Bồ - Mai Sơn, Cam Lộ - La Sơn và cầu Mỹ Thuận 2 sẽ được làm theo hình thức đầu tư công, sau khi hoàn thành sẽ nhượng quyền thu giá dịch vụ, nguồn vốn thu được sẽ nộp ngân sánh nhà nước và đầu tư các đoạn tiếp theo.

Công tác giải phóng mặt bằng với chiều dài 654 km giai đoạn này cũng được chia thành 20 dự án thành phần, giao cho các địa phương tổ chức thực hiện.

8.200 hộ dân bị ảnh hưởng

Theo tính toán sơ bộ, tổng mức đầu tư giai đoạn 2017-2020 khoảng 118.716 tỉ đồng (phương án cũ là 130.216 tỉ đồng). Trong đó, nguồn vốn nhà nước hỗ trợ khoảng 55.000 tỉ đồng, nguồn vốn nhà đầu tư khoảng 63.716 tỉ đồng.

Đối với 15.000 tỉ đồng trong tổng số 70.000 tỉ đồng vốn trái phiếu Chính phủ theo Nghị quyết 26/2016 của QH, Chính phủ sẽ rà soát, xây dựng các tiêu chí để bảo đảm các dự án được lựa chọn là thực sự cần thiết, cấp bách, trình QH xem xét quyết định. Nhằm triển khai dự án này, Chính phủ cũng đã thống kê tổng cộng khoảng 8.200 hộ dân bị ảnh hưởng, khoảng 2.020 hộ dự kiến tái định cư; diện tích chiếm dụng khoảng 3.736 ha. Tổng kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khoảng 14.155 tỉ đồng.

Để bảo đảm công khai, minh bạch, theo Kết luận số 19-KL/TW ngày 5-10-2017 của Bộ Chính trị, tất cả nhà đầu tư phải được lựa chọn thông qua đấu thầu cạnh tranh. Trên cơ sở quy định của Luật Giá, để bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất, kinh doanh thực tế hợp lý, có lợi nhuận phù hợp với mặt bằng giá thị trường, mức giá dịch vụ sử dụng đường bộ là khoảng 2.500 đồng/xe con tiêu chuẩn/km (tương ứng thời gian kinh doanh khoảng 24 năm và phần vốn góp nhà nước giai đoạn 2017-2020 khoảng 55.000 tỉ đồng).

Tuy nhiên, mức giá này tại thời điểm bắt đầu khai thác là khá cao, vượt quá sức chi trả của người dân, không thu hút các phương tiện nên không hiệu quả. Trường hợp áp dụng mức giá cố định khoảng 1.500 đồng/xe con tiêu chuẩn/km sẽ phù hợp với sức chi trả của người dân thời điểm bắt đầu khai thác nhưng phần vốn góp của nhà nước sẽ tăng thêm khoảng 25.380 tỉ đồng.

Để bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất, kinh doanh thực tế hợp lý, có lợi nhuận, phù hợp với cơ chế thị trường và sức chi trả của người dân, Chính phủ xác định mức giá tại thời điểm đưa vào kinh doanh khai thác (khoảng 1.500 đồng/xe con tiêu chuẩn/km) và mức giá cụ thể cho từng thời kỳ trong vòng đời dự án, làm cơ sở tính toán phần vốn góp của nhà nước và xác định giá gói thầu để tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư. Công tác chuẩn bị đầu tư đối với các đoạn tuyến giai đoạn 2017-2020 sẽ được thực hiện trong 2 năm 2017-2018, thời gian dự kiến khởi công năm 2019 và cơ bản hoàn thành vào năm 2021.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng chỉ ra một số khó khăn khi triển khai dự án cao tốc Bắc - Nam phụ thuộc rất nhiều vào thị trường. Do đó, Chính phủ kiến nghị QH chấp thuận cơ chế, chính sách triển khai đầu tư dự án thuộc thẩm quyền của QH.

Chính phủ kiến nghị trong trường hợp một số đoạn đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư không thành công, QH cho phép thực hiện giải phóng mặt bằng các đoạn đầu tư giai đoạn 2017-2020 (khoảng 14.155 tỉ đồng/654 km). Đồng thời, giao Chính phủ báo cáo Ủy ban Thường vụ QH xem xét, quyết định phương án sử dụng phần vốn còn lại để tiếp tục đầu tư một số đoạn có nhu cầu cấp bách thuộc danh mục các dự án thành phần giai đoạn 2017-2020, điều chỉnh tiến độ thực hiện dự án (nếu cần thiết). Bên cạnh đó, giao Chính phủ rà soát, xây dựng tiêu chí phân bổ 15.000 tỉ đồng còn lại trong tổng số 70.000 tỉ đồng vốn trái phiếu Chính phủ theo Nghị quyết 26/2016 của QH, bảo đảm các dự án được lựa chọn phải bảo đảm cần thiết, cấp bách, trình Ủy ban Thường vụ QH xem xét, quyết định.