Trưởng đặc khu hành chính - kinh tế đặc biệt là bí thư huyện hay chủ tịch tỉnh?

Bộ trưởng Bộ KH-ĐT Nguyễn Chí Dũng trả lời báo chí bên hành lang QH sáng 10-11 - Ảnh: Văn Duẩn.

Theo chương trình kỳ họp Quốc hội (QH) chiều nay 10-11, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH-ĐT) Nguyễn Chí Dũng, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, trình bày Tờ trình dự án Luật Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt. Tiếp đó, QH thảo luận ở tổ về dự án này.

Trao đổi với báo chí bên hành lang QH sáng nay 10-11, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết: 

Luật Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, trước hết chúng ta mong muốn là tạo ra một "sân chơi" mới, thể lệ mới cho "người chơi" mới để đón nhận làn sóng đầu tư đang dịch chuyển mạnh mẽ trên thế giới. Hiện đang có làn sóng đầu tư vào Việt Nam rất lớn đây là cơ hội để mình đón nhận làn sóng đó.

Chủ trương của Đảng, Hiến pháp đã có. Giờ nhiệm vụ của chúng ta là luật hoá, để thành lập các đặc khu, tạo ra những thể chế tốt nhất vượt trội so với hệ thống pháp luật trong nước, cạnh tranh được với khu vực và quốc tế, rút ra bài học kinh nghiệm về thất bại của các đặc khu trên thế giới, tranh thủ được mô hình tốt, cách làm tốt, xu hướng phát triển tốt, dựa vào điều kiện thực tế của Việt Nam trong việc phát triển các khu kinh tế công nghiệp công nghệ cao của chúng ta 25 năm qua.

Đây là cơ hội thời cơ tốt nhất để chúng ta tổng kết, đánh giá và đưa ra mô hình mới, tạo ra thể chế mới, đón nhận và thu hút làn sóng đầu tư, tạo nên các cực tăng trưởng mạnh mẽ, đột phá, táo bạo để có thể đóng góp lớn cho nền kinh tế, tạo động lực, sự lôi kéo, lan toả cho cả kinh tế trong nước và doanh nghiệp trong nước phát triển.

Kỳ vọng của chúng ta là tạo ra được một thể chế mới này sẽ thu hút được nguồn lực đầu tư phát triển hết sức tự do, cạnh tranh trong khuôn khổ hiến pháp.

+ Phóng viên: Thưa bộ trưởng, Chính phủ có đặt ra mục tiêu, kết quả mà 3 đặc khu hành chính - kinh tế như Vân Đồn (Quảng Ninh), Bắc Vân Phong (Khánh Hoà) và Phú Quốc (Kiên Giang) mang tới?

- Bộ trưởng KH-ĐT Nguyễn Chí Dũng: Chúng ta phải thống nhất một nhận thức, đây là việc chúng ta chủ động đưa ra, tạo dựng nên để đón nhận và hấp thụ một cách hiệu quả làn sóng đầu tư của quốc tế và của trong nước.

Như vậy chúng ta chủ động đưa ra thì chúng ta phải biết mình muốn gì, nhà đầu tư cần gì. Chúng ta nên đưa những cái nhà đầu tư cần và thể chế của chúng ta có thể cho phép, chứ không đi theo cách tiếp cận là chúng ta có gì chúng ta cho nhà đầu tư.

Nó phải hài hoà cả hai cái, người ta muốn gì và chúng ta có thể cho gì, chứ không phải chỉ có cái mình cho người ta. Nhưng có cái mình cho nhưng người ta không muốn, người ta không cần thì mô hình đó hiện nay đều thất bại.

+ Mục tiêu cụ thể đặc khu đưa lại cho nền kinh tế ra sao, thưa Bộ trưởng?

- Về kinh tế, đây là những vị trí hết sức chiến lược có lợi thế so sánh để có điều kiện phát triển. Đây là những nơi có điều kiện tốt có đủ yếu tố để phát triển được.

Thứ 2 là tạo ra thể chế mới ở khu này. Đây là đóng góp rất lớn cho những ngành mà chúng ta lựa chọn cho các khu này. Nó phù hợp với điều kiện thực tế của từng địa phương, nhưng nó cũng phù hợp với xu thế của quốc tế. Đây là những ngành cạnh tranh trong thời kỳ mới. Ví dụ như ngành dịch vụ, công nghệ cao, y tế giáo dục, vui chơi giải trí, thương mại. Đây là những ngành có giá trị gia tăng cao.

+ Chúng ta kỳ vọng mô hình này đóng góp với con số ra sao?

- Ví dụ như tăng trưởng tốc độ bao nhiêu, đóng góp ngân sách bao nhiêu, thu nhập bình quân đầu người bao nhiêu, hài hoà lợi ích nhà nước và lợi ích địa phương, doanh nghiệp. Các con số cụ thể đã có trong từng đề án cụ thể.

+ Mô hình kinh tế đặc khu thì được, nhưng việc tách ra thành các mô hình quản lý hành chính riêng, xem ra cần tính lại?

- Đây là đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, có cả những vấn đề về tổ chức hành chính cũng phải đặc biệt, thể chế về kinh tế cũng phải đặc biệt. Chúng ta muốn gì, nhà đầu tư cần gì? Nếu chúng ta không tiếp cận theo hướng đó thì rất khó có thể thành công, thu hút được.

+ Chúng ta có cơ chế giám sát, kiểm soát đặc biệt nào không?

- Muốn dành quyền tự chủ cho đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt hiện có 2 phương án. Thứ nhất là không tổ chức UBND và HĐND, không trái hiến pháp, phù hợp với tình hình thực tế hiện nay, làm sao dành quyền tự chủ, chịu trách nhiệm, thẩm quyền trong điều hành hàng ngày của trưởng đơn vị.

Tuy nhiên, khi uỷ quyền nhiều, phân cấp, phân quyền nhiều cho trưởng đặc khu thì chúng ta phải có cơ chế giám sát đi kèm.

Ban soạn thảo, chính phủ cũng đã tính đến phải có giám sát từ UBND cấp tỉnh, HĐND tỉnh, giám sát từ các bộ ngành Trung ương của Chính phủ theo ngành dọc và theo chiều ngang để có cơ chế giám sát lại các cơ quan của đơn vị kinh tế hành chính đặc biệt này và trưởng đơn vị hành chính đặc biệt.

Vấn đề đặt ra khi chúng ta ra thẩm quyền nhiều thì chúng ta phải thiết kế được cơ chế giám sát đi kèm. Điều này đã được tính đến.

 + Nguồn lực tài chính để đầu tư có khả thi không?

 - Khi thành lập các đơn vị này chúng ta không đi đầu tư, mà tạo ra một không gian đầu tư, một thể chế cạnh tranh để người ta vào đầu tư, từ làm hạ tầng đến kêu gọi nhà đầu tư thứ cấp đến phát triển các dự án ở đây đều do các nhà đầu tư hết.

Tuy nhiên, kinh nghiệm quốc tế cho thấy nếu Chính phủ không tham gia hỗ trợ ban đầu một phần cũng rất khó để hình thành một số cơ sở hạ tầng ban đầu nên trong thiết kế lần này, chúng ta có tiếp cận là nhà nước sẽ hỗ trợ một phần, là "vốn mồi" để hình thành một số cơ sở hạ tầng ban đầu để lôi kéo, thúc đẩy nhà đầu tư.

Có thể chế tốt, các nhà đầu tư vào sẽ làm hạ tầng, quy hoạch rồi xúc tiến đầu tư, kêu gọi các nhà đầu tư thứ cấp vào rồi hình thành các dự án theo các định hướng ngành nghề và theo các quy hoạch mà chúng ta đã xác định từ ban đầu.

+ Liệu vốn mồi có khả thi không, có trong kế hoạch trung hạn không, vì nhiều người băn khoăn về tình khả thi dù nhà nước chỉ bỏ ra một phần?

- Chủ yếu hiện nay đang tính từ nguồn thu để lại, các địa phương phải tham gia, Trung ương hỗ trợ một phần. Chúng tôi đang tính toán trong khả năng nguồn lực.

+ Có ý kiến cho rằng trưởng đặc khu hiện nay không ai muốn làm, trách nhiệm nặng nề, vị trí chơi vơi vì không ra bí thư huyện uỷ, không ra chủ tịch tỉnh?

- Đây là cơ chế mới, chưa có ở Việt Nam mình bao giờ, nên nó cũng là chuyện bình thường thôi. Tôi nghĩ, nếu có những thẩm quyền riêng gắn với trách nhiệm thì chắc chắn vừa là nhiệm vụ, vừa là trách nhiệm của một số người được dân cử và trung ương giao

+ Ông đồng ý với phương án việc miễn trừ một số trách nhiệm của trưởng đặc khu như đề xuất của Quảng Ninh?

- Điều đó đang nghiên cứu. Có thể có một số cái có thể miễn trừ trách nhiệm, một số cái thì không. Điều này phải nghiên cứu.

+ Cơ chế này đã đưa vào dự thảo luật chưa, thưa Bộ trưởng?

- Chưa!

+ Có ý kiến chuyên gia nói trong quá trình làm khi có ý kiến thì phải lùi một bước. Vậy trong quá trình làm này ông đã lùi bước nào chưa?

- Nói thế thì hơi khó. Phải nói đây là bộ luật rất khó,  một bộ luật mới, khó, liên quan đến nhiều ngành nghề, lĩnh vực và nó có phạm vị ảnh hưởng rất lớn đến hệ thống pháp luật của Việt Nam. Có người đã nói rằng đây là bộ luật có một số vấn đề có thể vượt trên các luật khác và chỉ dưới Hiến pháp.

Đây là luật rất quan trọng, rất là mới. Sự thành công hay thất bại phụ thuộc rất nhiều vào tư duy của chúng ta. Nên tư duy của chúng ta không cởi mở, chúng ta chỉ nghĩ nghĩa rằng chúng ta có quyền cho nhà đầu tư cái nọ, cái kia thì nhà đầu tư có một quyền rất lớn là quyền không làm.

Chúng ta có rất nhiều quyền, có quyền cho thể chế này, có quyền cho dự án kia, yêu cầu nọ, nhưng nhà đầu tư có một quyền thôi, quyền rất quan trọng là người ta không làm.

Cho nên, như tôi đã nói là phải đồng hành, phải xuất phát từ nhu cầu nhà đầu tư cần thể chế gì, người ta cần cuộc chơi đó với thể lệ nào thì mình phải tiếp cận theo cách đó và mình phải nghiên cứu để xem có thể cho ở mức độ nào và không thể cho mức độ nào và những vẫn đề nào phải bàn, thỏa thuận để hai bên cùng có lợi, để bảo đảm hài hòa lợi ích giữa nhà nước và nhà đầu tư.

Chứ nếu thả ra hết để nhà đầu tư làm mà nhà nước không được gì hết, hay là ảnh hưởng đến vấn đề cốt lõi quốc phòng, an ninh, chủ quyền, người dân, môi trường - đây là những vấn đề cốt lõi chúng ta phải giữ. Còn những vấn đề chúng ta có thể linh hoạt, chúng ta có thể cởi mở thì nghiên cứu các mô hình các nước, xu thế hiện nay và thực tiễn của nước ta trong suốt 25 năm vừa qua để làm sao có thể chế tốt nhất, cạnh tranh nhất, mà vẫn giữ được những vấn đề cốt lõi phải giữ và giữ bằng được.