Vì ta là người Sài Gòn-TP HCM

Kết quả tổng điều tra dân số và nhà ở tháng 4-2019 cho thấy dân TP là 8.993.082 người. Sau 10 năm (2009-2019), quy mô dân số của TP HCM đã tăng thêm 1,8 triệu người.

1. Việc TP HCM đóng góp vào ngân sách quốc gia tăng từ 26,5% trong giai đoạn 2001-2010 và tăng lên 27,5% trong giai đoạn 2011-2019 là có một phần đóng góp không nhỏ của người nhập cư. Vì sao số lượng người nhập cư đến đây ngày càng nhiều và tỉ lệ tạm trú lâu dài rồi trở thành "người thành phố" cũng tăng lên không ngừng? "Vì ở thành phố này dễ sống". Đó là câu trả lời của nhiều người.

Một góc đô thị TP HCM - Ảnh HOÀNG TRIỀU

Tôi có những người bạn mà quê hương của họ ở nhiều tỉnh, thành khác. Phần lớn họ có mặt ở TP này từ sau năm 1975 cũng như tôi, nhưng không biết từ khi nào các bạn tôi đều coi mình là "người Sài Gòn", họ yêu thành phố một cách tự nhiên và gắn bó không kém tình cảm đối với quê hương bản quán, bởi vì đây là nơi họ và gia đình từ quê nhà vào kiếm sống và được Sài Gòn - TP HCM rộng rãi sẻ chia mọi cơ hội.

Ngược dòng lịch sử, giai đoạn hình thành Bến Nghé - Sài Gòn cũng là giai đoạn tụ cư nhanh chóng của những cộng đồng người từ nhiều nơi, nhiều nguồn gốc đến đây. Quá trình khẩn hoang lập ấp, phát triển sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp…, lưu dân đã duy trì những phong tục, tập quán, tín ngưỡng, tôn giáo của quê hương làm chỗ dựa tinh thần ở vùng đất mới. Lưu dân chia sẻ và nương nhờ với nhau trên vùng đất còn nhiều lạ lẫm, học hỏi cộng đồng bản địa trong canh tác trồng trọt, phát triển các nghề thủ công và buôn bán, dần dần tạo dựng một vùng "đất lành chim đậu" nức tiếng gần xa... 

Thế kỷ XX, chiến tranh liên miên, Sài Gòn là nơi người dân các vùng chiến sự ác liệt từ miền Trung đổ về, từ miền Tây chạy lên..., Sài Gòn lúc nào cũng là nơi có thể dung chứa những con người đến đây vì khó khăn túng quẫn, cũng là nơi những con người tài trí có thể thử sức để làm giàu, để phát triển tài năng.

Ảnh: Giang Sơn Đông

2. Các đô thị lớn luôn là "chỗ trũng" để dòng chảy nhập cư, di cư đổ về. Hai nguyên nhân chính của hiện tượng di cư là kinh tế (nhiều cơ hội có việc làm và việc làm ổn định; dễ kiếm tiền và có cơ hội cho thu nhập cao, khả năng có việc làm, dễ dàng thay đổi công việc, mức độ thu nhập…) và phi kinh tế (chất lượng cuộc sống, bao gồm hệ thống giáo dục, y tế, dịch vụ phát triển, các phương tiện giao thông, phương tiện thông tin đại chúng hiện đại, nhiều cơ hội và điều kiện để phát triển khả năng cá nhân...). Tình trạng nhập cư ở TP HCM cho thấy 2 nguyên nhân này không tách rời mà luôn đan xen với nhau. Từ nguyên nhân kinh tế kéo theo nguyên nhân phi kinh tế: nhu cầu và khả năng tập hợp gia đình, tương lai học hành của con em, rồi khi gia đình ra TP lại có thêm nhu cầu việc làm, cư trú.

"TP HCM dễ sống", vì mỗi ngày nếu chịu khó thì ít nhiều gì cũng kiếm được tiền, vì khí hậu điều hòa quanh năm nên chỉ cần một chỗ ở đơn giản là tạm ổn. Dễ sống do mối quan hệ giữa người với người trong làm ăn buôn bán, trong sinh hoạt khá thoải mái, dễ chịu. Hầu như không có sự phân biệt hay định kiến với người nhập cư, vì vậy phần lớn những người đến đây làm ăn sinh sống khi có điều kiện cũng sẵn sàng giúp đỡ người khác như một lẽ tự nhiên. Dễ sống còn vì ở đây văn hóa vùng miền (nhất là ngôn ngữ và ẩm thực) được tồn tại và phát triển rộng rãi ngoài xã hội, đồng thời nền nếp lối sống được gìn giữ trong gia đình, không gặp phải sự kỳ thị hay xu hướng bị đồng hóa.

Quan điểm và nhận thức của đa số người dân về vai trò của "kinh tế vỉa hè" và người nhập cư là quan trọng và bình đẳng như mọi thành phần khác. Đồng thời còn là sự chia sẻ của cộng đồng với người nhập cư trên tinh thần nhân văn "thương người như thể thương thân".

Từ góc độ quản lý xã hội luôn nhận thấy "nguy cơ" từ dòng di cư, nhập cư không ngừng nghỉ làm tăng dân số cơ học cho đô thị, vấn đề an sinh và những nhu cầu thiết yếu luôn vượt ngoài tầm kiểm soát. Nhưng trên thực tế, ở TP HCM từ nhiều năm qua, chính quyền và người dân đã ứng xử với "nguy cơ" này một cách nhân văn và tích cực, vì nhận thức được giá trị to lớn của "tăng dân số cơ học". Đó là nguồn lực lao động lớn, nguồn tri thức và văn hóa đa dạng, đặc biệt còn có một phần đáng kể nguồn vốn lớn từ các nhà đầu tư.

3. Từ các vùng miền khắp cả nước, người di cư, nhập cư đến TP HCM đã tham gia thị trường lao động đa dạng: hàng trăm ngàn người được tuyển dụng vào làm việc trong các KCN-KCX, các doanh nghiệp nhà nước và tư nhân; một số vào các cơ quan nhà nước... Hàng chục ngàn người khác cũng tìm được những công việc lao động tự do rất đa dạng mà khu vực thành thị luôn có nhu cầu cao, như thu mua phế liệu, buôn bán vỉa hè, dịch vụ nhỏ, giúp việc gia đình, lái xe taxi, xe ôm, thợ xây dựng và nhiều việc làm khác... Tất cả đã đóng góp một phần đáng kể vào sự phát triển kinh tế - xã hội của TP.

Một đô thị văn minh, hiện đại ngoài những điều kiện vật chất và tinh thần đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của dân cư, còn phải là một đô thị ứng xử nhân văn, công tâm, công bằng với mọi thành phần dân cư, mọi số phận. Do đó, nếu chất lượng người nhập cư không cao (về tri thức, kỹ năng, sức khỏe, học vấn...) thì không thể làm động lực cho sự phát triển của một "TP thông minh, đầu tàu về kinh tế". Vì vậy, cần phải có chính sách và giải pháp đồng bộ nhằm kiểm soát tốt gia tăng dân số cơ học, hướng tới nâng cao chất lượng dân cư, ổn định xã hội, tạo điều kiện để phát triển bền vững.

Ở TP HCM, ta có thể gặp những người nói giọng Bắc, giọng Trung hay giọng Nam, cả nhiều người nói tiếng nước ngoài hay nói tiếng Việt còn lơ lớ, như một "liên hiệp quốc" đa dạng, một tập hợp luôn thay đổi số lượng, tính chất cá thể nhưng lại bền vững về bản chất chung. Tất cả, khi đã coi mình là dân TP này thì đều không vì đã được sở hữu ngôi nhà, có tờ hộ khẩu hay việc làm ổn định, an cư lạc nghiệp hay giàu có... mà vì một lẽ khác giản dị mà bền chặt hơn. Như những người bạn của tôi, dù sống ở TP này vài chục năm hay chỉ khoảng mươi năm, dù cha mẹ, anh em còn ở quê hương hay gia đình đã yên ổn ở TP, với họ, là "người Sài Gòn - TP HCM" nghĩa là luôn sẵn sàng và hết mình giúp đỡ người khác như một lẽ tự nhiên.