“Trái tim hồng” đã ngừng đập

Nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn - tác giả của nhiều ca khúc nổi tiếng: “Hà Nội một trái tim hồng”, “Quê em miền trung du”, “Biết ơn chị Võ Thị Sáu”, “Tình em biển cả”, “Chiều trên bến cảng”… - đã qua đời vào lúc 0 giờ 50 phút ngày 7-10, để lại niềm thương tiếc đối với người thân, bạn bè, đồng nghiệp và công chúng yêu âm nhạc.

Thành công với cả ca khúc cách mạng lẫn trữ tình

Thành công ở cả 2 lĩnh vực hội họa và âm nhạc nhưng ông Nguyễn Đức Toàn được công chúng biết đến nhiều hơn là nhạc sĩ với các ca khúc nổi tiếng.

Trong những năm kháng chiến chống Pháp, ông được biết đến qua bài hát nổi tiếng “Quê em miền trung du”. Tuy là bài hát kháng chiến nhưng Đài Pháp - Á trong vùng Pháp tạm chiếm vẫn phát sóng, qua song ca của Thái Thanh - Thái Hằng. Trong thời kỳ này, ông làm Phó đoàn Đoàn Văn công Việt Bắc, vừa tham gia diễn kịch, vẽ minh họa, trình bày báo vừa sáng tác âm nhạc với những ca khúc như “Chiều hậu phương”, “Lúa mới”.

Nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn. Ảnh: Hoàng Lan Anh

Khi tham gia sáng tác các ca khúc cách mạng, ông chọn lối đi cho riêng mình. Ông đã sáng tác một loạt tác phẩm về các anh hùng liệt sĩ, như: “Biết ơn chị Võ Thị Sáu”, “Noi gương Lý Tự Trọng”, “Bài ca Ngô Mây”, “Ca ngợi Trần Thị Lý”, “Ca ngợi Nguyễn Văn Trỗi”, “Nguyễn Viết Xuân cả nước yêu thương”... bên cạnh những ca khúc cổ động kháng chiến như: “Đào công sự”, “Bài ca người lái xe”, “Khâu áo gửi người chiến sĩ”...

Không chỉ nổi tiếng với những ca khúc cách mạng, sau khi đất nước thống nhất, ông còn ghi dấu ấn trong lòng khán giả với những bài nhạc trữ tình như “Từ ngày hôm nay”, “Tình em biển cả”, “Chiều trên bến cảng”... Đặc biệt, “Hà Nội trái tim hồng” đã trở thành ca khúc nằm lòng của rất nhiều người dân thủ đô.

Ngợi ca Hà Nội theo cách riêng

Hơn 80 năm gắn bó, Hà Nội với nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn là vô số kỷ niệm. Rất nhiều bài hát hay về Hà Nội đã ra đời trong những ngày tháng chiến tranh. Nhưng ông lại muốn ngợi ca Hà Nội một cách khác: Một Hà Nội anh hùng nhưng vẫn mềm mại, lãng mạn; một Hà Nội trong những ngày hòa bình.

Nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn từng kể một ngày vào năm 1987, những ca từ thiết tha trong ông bỗng nhiên bật ra: “Tôi hát bài ca ngợi ca Hà Nội. Ôi hồ Gươm xao xuyến trong trái tim tôi”. Rồi ông viết rất nhanh. Bao nhiêu cảm xúc về Hà Nội như ùa ra trên những khuông nhạc. “Hàng cây xanh bao mùa lá đỏ/ Gió sông Hồng rì rào sóng vỗ/ Mùa thu đi qua từng phố nhỏ/ Ôi hồ Gươm! Như một bài thơ/ Hà Nội ơi có tự bao giờ/ Mấy ngàn năm chói chang rực rỡ/ Hà Nội ơi náo nức bài ca/ Vẫn âm vang trong tâm hồn ta…”.

Ca khúc này được phát trên sóng phát thanh của Đài Tiếng nói Việt Nam, được rất nhiều người hát và yêu mến. Nhạc sĩ tâm sự chính ông cũng không ngờ nó “lên” như vậy. Ông bảo có lẽ nhiều người yêu bài hát vì ông đã nói thay tình yêu của họ đối với Hà Nội - trái tim của cả nước. Nhiều người còn sửa lời cho cả tác giả để ca từ bài hát hợp lý hơn. Nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo cũng có lần sửa lời cho bài hát của nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn. Khi ông viết “mùa thu đi qua từng phố nhỏ”, nhạc sĩ đàn em bảo phố vẫn còn lớn, phải là ngõ mới đúng. Hát “mùa thu đi qua từng ngõ nhỏ” cũng hợp lý nhưng phố ở Hà Nội đặc trưng nên ông vẫn yêu những con phố nhỏ của mình.

Xuất thân từ dân hội họa, sinh viên Trường Mỹ thuật Đông Dương, vì thế mà trong cả hội họa lẫn âm nhạc, nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn đều muốn những hình ảnh của mình phải nổi bật. Ông bảo nhiều người hát “Hàng cây xanh bao mùa lá đổ”, thực ra là sai. Ở đây, không có nghĩa là cây trút lá, sang mùa mà là ông muốn nói đến những cây bàng - loại cây thực sự làm nên nét đặc trưng của Hà Nội từ thời Pháp thuộc. Vào mùa, những cây bàng chuyển màu từ xanh sang đỏ rực, vì thế mới có hàng cây xanh bao mùa lá đỏ. Viết “cây xanh - lá đỏ” là có ý tứ của nó, nó đối tỉ nhau trong văn chương.

Nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn từng tâm sự niềm vui sướng của ông là nhiều phường ở Hà Nội cứ sáng sáng hoặc chiều chiều mở loa cho cả phường nghe “Hà Nội trái tim hồng”. “Có khi tôi đi ăn phở, ông chủ hàng nhận ra tác giả, lúc thêm vài miếng thịt, lúc thì ưu tiên không tính tiền. Tôi luôn nghĩ đó là phần thưởng rất lớn dành cho nghệ sĩ” - nhạc sĩ từng bày tỏ. Với ông, đó mới là điều mà nghệ sĩ luôn khát khao.

Người Hà Nội Nguyễn Đức Toàn đã ra đi về bên kia thế giới, mang theo mình bao nhiêu nỗi nhớ về Hà Nội. Vĩnh biệt ông!