Năm chuột nói chuyện diệt “thạc thử”

Trong Kinh thi có bài thơ "Thạc Thử":

Thạc thử! Thạc thử!

Vô thực ngã mao (miêu).

Tam tuế quán nhữ,

Mạc ngã khẳng lao.

Thệ tương khứ nhữ,

Thích bỉ lạc giao.

Lạc giao! Lạc giao,

Thuỳ chi vĩnh hào?

Dịch nghĩa:

Con chuột to! Con chuột to!

Chớ ăn mạ lúa của ta.

Ba năm ta đã quen cái thói này của mày rồi.

Mày chẳng hề biết đến nỗi khổ nhọc của ta.

Ta sẽ đi và bỏ mày.

Để đến một nơi an vui kia,

Một nơi an vui, một nơi an vui.

Lại phỉ vì ai mà gào than mãi?

Bài thơ "Thạc Thử" ví tầng lớp quan lại như loài chuột lớn đục khoét, đồng thời bộc lộ khát vọng thoát khỏi quyền lực của những kẻ ăn trên ngồi trốc, sống tự do thanh bình. Đây là lối suy nghĩ đơn giản, cho rằng nếu sống ở nơi có quan lại thanh liêm thì sẽ có cuộc sống mới an vui.

Thi nhân Tào Nghiệp (816-875), giữ chức thứ sử ở Dương Châu đời nhà Đường cũng có bài thơ "Quan Thương Thử" (Con chuột trong kho nhà nước):

Quan thương lão thử đại như đẩu,

Kiến nhân khai thương diệc bất tẩu.

Kiện nhi vô lương bách tính cơ,

Thuỳ khiển triều triều nhập quân khẩu?

Dịch nghĩa:

Trong kho thóc nhà nước có con chuột to bằng cái đấu

Thấy người mở kho cũng không trốn chạy

Quân lính không có lương ăn, trăm họ đói

Ai cho ngày ngày đổ vào mồm mày?

Đọc bài thơ "Quan Thương Thử", chúng ta thấy tác giả chỉ mới dừng lại ở mức độ tố cáo bọn tham quan ô lại và chưa đưa ra được cách giải quyết vấn đề là làm thế nào để diệt được nạn tham nhũng.

Hòa Thân - đệ nhất “Thạc thử” Trung Quốc với tổng gia sản do đục khoét mà có ước lượng vào khoảng 1.100 triệu lạng bạc, tương đương với 15 năm quốc khố thu vào của Thanh triều.

Ở nước ta, dưới thời Mạc Hiến Tông, nhà Mạc suy yếu nghiêm trọng vì gian thần lộng hành. Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) đã dâng sớ đòi vua hạch tội 18 tên lộng thần. Bản tấu trình không được để ý, ông lập tức từ quan về quê làm nghề dạy học với hiệu Bạch Vân cư sĩ. Ông có bài "Tăng Thử" (Ghét chuột):

Duy thiên sinh chưng dân,

Bão noãn các sở dục.

Ô hoàng cổ thánh nhân,

Giáo dĩ nghệ ngũ cốc.

Phụ mẫu ngưỡng tự sự,

Thê tử phủ sở dục.

Thạc thử hồ bất nhân,

Thảo thiết tư âm độc.

Nguyên dã hữu cảo miêu,

Lẫm dĩu vô dư tức.

Lão bần nông phu thán,

Cơ tích điền dã khốc,

Ninh khiết Ngụy mã yên,

Ninh đạo Lỗ ngưu giốc.

Dân mệnh vi chí trọng,

Tàn hại thái hà khốc.

Thành xã ỷ vi gian,

Thần nhân oán mãn phúc.

Ký thất thiên hạ tâm,

Tất thụ thiên hạ lục.

Triều thị tứ nhĩ thi,

Ô diên khiết nhĩ nhục.

Dịch nghĩa:

Trời sinh ra dân chúng

No ấm là điều ai nấy đều mong muốn.

Lớn lao thay vị thánh nhân đời xưa,

Dạy dân trồng cấy năm loại lúa.

Ngẩng lên thì phụng dưỡng cha mẹ,

Cúi xuống thì nuôi nấng vợ con.

Con chuột lớn kia sao mày bất nhân

Vụng trộm thêm nhiều mưu độc hại.

Đồng nội có mạ khô,

Kho đụn không thóc thừa.

Vất vả nghèo khổ, người nông phu than vãn,

Đói và gầy, trên ruộng đồng kêu khóc.

Thà nhá cái yên ngựa của nước Ngụy,

Thà ăn trộm cái sừng trâu của nước Lỗ.

Sinh mệnh của dân chúng rất là trọng,

Tàn hại sao mà quá thảm khốc.

Chốn thành xã dựa vào, mà làm điều gian,

Cả thần và người đều oán chứa đầy bụng.

Mi đã làm mất lòng thiên hạ,

Tất sẽ bị thiên hạ giết chết.

Phơi xác mi ở chốn chợ búa,

Quạ và diều rỉa thịt mi.

Đọc bài thơ "Tăng Thử" của Nguyễn Bỉnh Khiêm, chúng ta thấy Trạng Trình rất bất mãn với vua Mạc Hiến Tông trong việc dung dưỡng 18 tên lộng thần tham nhũng. Ông mong muốn những tên lộng thần làm mất lòng thiên hạ sẽ bị giết chết, phơi xác ở chốn chợ búa, bị quạ diều rỉa thịt.

Đỉnh cao nhất trong tư tưởng diệt "Thạc thử" phải kể đến nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu (1822-1888). Ông không chịu đầu hàng trước nạn tham quan ô lại và có tác phẩm "Thảo Thử Hịch" kêu gọi mọi người xông lên diệt chuột.

Bài hịch viết: "Nay có loài chuột… Tính hay ăn vặt; lòng chẳng kiêng dè". Đằng sau lời kêu gọi đó là hiện thực của nạn tham ô của bọn tham quan, bọn "chuột đầu người".

Nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu đã đau đáu với câu hỏi: "Cớ sao lại đem lòng quỷ quái? Cớ sao còn làm thói gian tham? Túi Đông Pha thường bữa tha gừng; Ruộng Nam quách ghe phen cắn lúa. Nếp gạo của trời nuôi mạng, ăn phá rồi còn kéo xuống hang".

 Bởi thế, bài hịch đã kêu gọi: "Chớ để con nào sơ lậu, phải ra tay lấp lỗ tam bành; đừng cho chúng nó sẩy ra, phải hết sức trừ đồ lục tặc".