Chuyện "Hổ con cứu chủ"

NS Bạch Long và biểu tượng Hổ trên sân khấu tuồng cổ

Là người chuyên sáng tác những kịch bản cải lương tuồng cổ phục vụ khán giả và nâng đỡ diễn viên trẻ, nghệ sĩ Bạch Long nhớ đến vở tuồng "Hổ con cứu chủ" mà đoàn Đồng ấu mang tên anh đã từng diễn.

Đó là giai đoạn đoàn cải lương Sài Gòn 1 có vở "Vua hóa hổ" do kép Ngân Tâm biểu diễn rất thành công. Bên đoàn Đồng ấu Bạch Long với các đệ tử là con em nghệ sĩ đang trụ tại rạp Đại Đồng cần vở diễn "ăn khách". Thế là, nghệ sĩ Bạch Long đã viết "Hổ con cứu chủ" để cùng với các học trò đưa lên sàn tập, sau đó công diễn thành công.

Câu chuyện kể về sự báo nghĩa của chú hổ con từng được người nông dân cứu mạng, sau đó đã quay lại cứu giúp ông và cả gia đình. Bao giờ trong mỗi kịch bản dành cho khán giả thiếu nhi và cả phụ huynh, nghệ sĩ Bạch Long cũng đều gửi vào đó những thông điệp mang tính giáo dục sâu sắc.

Nghệ sĩ Bạch Long trên sân khấu đoàn Đồng ấu do anh hướng dẫn

"Nghĩa hổ và chuyện bà con nông dân ở vùng đất đồng bằng sông Cửu Long thờ ông Hổ là có thật trong dân gian. Tôi nhớ câu thơ "Xứ đâu xứ sở lạ lùng, dưới sông sấu lội, trên rừng cọp đua". Cái thời người dân tứ xứ đổ vào vùng đất Nam Bộ khẩn hoang đã sống với muôn ngàn mối hiểm nguy. Tín ngưỡng thờ Hổ có từ trong dân gian Nam Bộ, hầu như đình làng nào cũng có miếu Sơn Quân - tức miếu thờ Thần Hổ" – nghệ sĩ Bạch Long kể.

Và khi gắn bó với nghề hát, diễn trong lễ Kỳ yên đình làng Nam Bộ, lễ Tế Sơn Quân là một trong những nghi thức quan trọng mà nghệ sĩ Bạch Long đã từng được chứng kiến.

"Tôi học được nhiều nghi thức từ cách tổ chức lễ để qua đó vận dụng vào trong dàn dựng và sáng tác cải lương tuồng cổ. Bởi, mỗi động tác đều có niêm luật, qui tắc được dân làng tín cẩn, trang nghiêm thực hành. Đi diễn nhiều vùng miền, tôi nhận thấy nhiều nơi còn lập riêng miếu thờ Ông Hổ và hương khói bày tỏ lòng thành với vị Sơn Quân - một dạng phúc thần trong từng ngôi làng của xã" – nghệ sĩ Bạch Long chia sẻ.

Nghệ sĩ Bạch Long là người gắn bó với chương trình "Cầu vồng tuổi thơ" do CLB Sân khấu Lạc Long Quân thực hiện hàng tuần tại Nhà hát TP năm 2008

Nghệ sĩ Bạch Long và Đại Nghĩa

Trong cách sáng tác, vở "Hổ con cứu chủ" có bố cục rất chặt chẽ, ông đã đưa vào sáng tác giá trị tôn vinh biểu tượng thờ cúng của hầu hết Đình làng Nam bộ với "Tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ". Bởi, người Nam bộ quan niệm Bạch Hổ là con hổ thần, không hại bá tánh.

"Tôi đã tham khảo trong kho tàng văn học dân gian, thể loại truyện gọi là "nghĩa hổ" của miền Nam, đó là những câu truyện về những con cọp sống hiền hòa, giúp đỡ người dân và tôi đã đưa vào đó tình cảm của chính mình, giáo dục học trò trọng tình vẹn nghĩa, để đức cho đời sau. Nếu bên đoàn Sài Gòn 1 lúc đó có vở "Vua hóa hổ" nói về sự tranh giành quyền lực dẫn đến cái ác xâm chiếm tâm hồn con người, thì tôi hóa giải cái ác đó thành sự báo nghĩa. Cho đến hôm nay, nhắc lại vở diễn đúng vào năm Nhâm Dần, trong khó nhọc của đại dịch, bà con cả nước chung tay chăm lo cho TP HCM, nghĩa cử đó rất đẹp, tôi xúc động lắm. Có cơ hội sẽ tái diễn vở này phục vụ khán giả trong năm 2022" – nghệ sĩ Bạch Long bộc bạch.

Với anh, qua những kịch bản viết về giai thoại hổ và con người ở Nam bộ, đôi khi là nhân cách hóa để cho thấy không khó khăn, sợ hãi nào mà con người không thể vượt qua. Loài hổ trong truyện dân gian Nam bộ đã cho các nghệ sĩ chất liệu để sáng tác, phần nào cho thấy sự đồng hành của loài động vật này hành trình mở cõi của người dân. Tín ngưỡng thờ hổ và trọng hổ chứng minh sự đa dạng trong tín ngưỡng dân gian Nam Bộ, từ đó hổ bước lên sân khấu và góp phần làm nên bản sắc văn hóa phong phú của nghệ thuật cải lương.