"Trùm sò" Giang Châu luôn trăn trở về cải lương hài

Cố NSƯT Giang Châu

NS Hồng Nga đã từng chia sẻ về sự lo lắng của cố NSƯT Giang Châu khi nói về nghệ thuật cải lương hài. "Giang Châu luôn nói để hiểu được chất hài đúng nghĩa, đem lại tiếng cười thâm thuý, sâu sắc, việc trang bị kiến thức đối với diễn viên trẻ của sân khấu cải lương đang là một lổ hổng lớn nên họ không thể khẳng định sở trường" - NS Hồng Nga nhớ lại.

Lúc sinh thời, cố NSƯT Giang Châu từng kể xưa nay trong một kịch bản cải lương, tác giả đều viết thêm những lớp diễn vui nhộn nhằm phá đi sự căng thẳng của các tình huống. Vai hài, hay còn gọi là vai hề, vì thế rất cần cho một vở diễn. Do vậy, trên chặng đường phát triển của sân khấu cải lương đã hình thành sở trường diễn hài độc đáo đầy duyên dáng của rất nhiều nghệ sĩ chuyên đóng vai hề. Ngày nay, chưa nói đến việc sàn diễn bị hạn chế, vai hề dành cho các diễn viên trẻ và cách diễn hài để bật lên tiếng cười trong sáng, ý nghĩa vẫn là một lổ hổng lớn.

Cố NSƯT Giang Châu trong vai chồng của Điểu - vai diễn nổi tiếng của ông trong vở "Tình mẫu tử" (soạn giả NSND Viễn Châu)

Điểm lại những nghệ sĩ đã tạo được uy tín khi đến với sở trường hề sẽ thấy họ đã tạo được ấn tượng khó quên qua cách thể hiện nhân vật. Việc nghiên cứu vai diễn tạo nên ý thức giúp nghệ sĩ sáng tạo tiếng cười cho những vai để đời như: Trùm sò (cố NSƯT Giang Châu - vở “Ngao sò ốc hến”), Quan huyện Chìa (NSƯT Thanh Điền - vở “Ngao sò ốc hến”), Tiểu đồng (cố NS Kim Ngọc – “Trăng thề vườn Thuý”), Bảy cán vá (NSND Ngọc Giàu – “Đời cô Lựu”), thầy bói (NSND Thanh Tòng – “Gánh cảnh Trạng Nguyên”), Hiệp sĩ mù (NSƯT Bảo Quốc - vở cùng tên đã giúp danh hài Bảo Quốc đoạt HCV Thanh Tâm năm 1972), Hậu (NS Kiều Mai Lý - vở “Chuyện cổ Bát Tràng”), bà Tám bán chè (NS Hồng Nga - vở “Bến phà kỷ niệm”)… và còn nhiều nghệ sĩ hề đã là “thương hiệu” của 22 đơn vị nghệ thuật cải lương thập niên 1980 tại TP HCM như: NSƯT Hoàng Giang, NS Tư Rợm, Hề Minh, Văn Chung, Bảo Chung, Linh Trung, Bo Bo Hoàng, Bạch Long, Mai Lan, Tô Kiều Lan, Vũ Đức, Hề Sa, Mỹ Chi, Phú Quý, Tấn Beo… Đến hôm nay, trong số này có người còn, người mất nhưng hễ nhắc đến vai hài của sàn diễn cải lương, khán giả không thể quên những vai diễn của họ.

Cố NSƯT Giang Châu ca vọng cổ hài trong chương trình Làn điệu phương Nam năm 2008 tại Nhà hát TP

Đề cập đến sự rơi rụng ấn tượng khi thể hiện những vai hề trên sân khấu cải lương hiện nay, cố NSƯT Giang Châu từng nhận xét: “Hồi đó thầy tuồng cải lương chăm chút cho vai hề lắm. Đâu có để mình muốn ra sàn diễn nói gì, hát gì cũng được. Để diễn vai Trùm Sò trên sân khấu đoàn Sài Gòn 1 tôi tập 6 tháng dưới sự chỉ đạo của NSND Ba Vân. Áp lực nhiều lắm. Vì chúng tôi biết muốn làm cho vai diễn tạo tiếng cười phải đòi hỏi mình có những dấu ấn mới và vai Trùm Sò – vở “Ngao sò ốc hến” nhờ vậy đã tạo được thành công”.

Còn nghệ sĩ hài Bảo Chung kể: “Vở “Chắp cánh chim bằng” trên sân khấu đoàn Sài Gòn 3 hồi đó là vai diễn giúp tôi tự tin đến với hề. Trước đó, tôi đóng vai kép có nghệ danh Phương Lâm. Nhờ anh Thanh Điền giao vai này mà tôi đi theo nghề diễn hài. Vai diễn chỉ có một trang bản thảo vậy mà ấn tượng nhờ cách diễn, cách lắng nghe góp ý của đàn anh đi trước”. Bảo Chung đã thành danh nhờ ghép hai phong cách chọc cười của hai bậc thầy: Văn Chung, Bảo Quốc để hình thành “thương hiệu” cho mình.

Cố NSƯT Giang Châu, Minh Vương, Thanh Tuấn - ba danh ca được TP HCM giới thiệu trong đợt xét tặng danh hiệu NSND lần này

Các nghệ sĩ hài này đều nhận định hiện nay trên sân khấu cải lương, các diễn viên được giao vai hài đều quá tự tin trong việc tạo tiếng cười. Các vở cải lương tại các mùa liên hoan, hội diễn chuyên nghiệp toàn quốc có quá ít vai hài được khán giả khen ngợi. Chưa kể có một số diễn viên chính diễn xuất lấn lướt cả vai hài dẫn đến tính cách nhân vật bị ….“vô duyên”. Trên thực tế, khi yếu tố hài đặt không đúng chỗ dễ dẫn đến kém hiệu quả cho vở diễn.

Cố NSƯT Giang Châu và NSND Bạch Tuyết

Mới đây, trong chương trình vinh danh hai soạn giả Hà Triều - Hoa Phượng tổ chức tại Nhà văn hoá Thanh Niên, lớp diễn ba nhân vật Tùng, Diệu, Hương gặp nhau đã đi vào lòng người xem khi nhắc đến vở “Nửa đời hương phấn”, thế nhưng ba diễn viên này lại cố tình diễn hài, tạo tiếng cười không đúng chỗ làm giảm đi giá trị chương trình. Hoặc trong vở “Gánh cải Trạng Nguyên” (chương trình Hội ngộ tài danh), nghệ sĩ đóng vai chính lại cười giỡn với cha vợ một cách sổ sàng, trong khi nhân vật của anh là một thư sinh nho nhã.

Cố NSƯT Giang Châu, NS Tú Trinh và NSND Lệ Thủy

Để hiểu được cái hài đúng nghĩa, đem lại tiếng cười thâm thuý, sâu sắc, việc trang bị kiến thức đối với diễn viên cải lương đang là một lổ hổng lớn để họ có thể khẳng định sở trường. Tình trạng tập dợt thiếu nghiêm túc, tập tành vội vã đã dẫn đến việc cương ẩu, đùa cợt khiến vai hề mất tiếng cười trong sáng trên sân khấu cải lương hiện nay. 

Cố NSƯT Giang Châu luôn trăn trở, ông đã chia sẻ khi HTV tổ chức chương trình tọa đàm về sân khấu cải lương hài, ông nhấn mạnh: “Tiếng cười ý nghĩa là được bộc lộ đúng lúc. Nhiều khi chỉ với một động tác nhỏ, một bài bản ngắn nhưng làm bật lên vai hài ấn tượng. Cái hài trên sân khấu cải lương bao giờ “thiếu” một chút vẫn hay hơn là “dư”. Hiện nay, các bạn diễn viên hề trẻ đã quá tham khi muốn cái hề lấn lướt bạn diễn. Điều đó không chấp nhận được”.