Văn Lê đã về với thiên thu!

Khi gặp Văn Lê lần đầu tiên tại Hãng phim Giải phóng vào đầu những năm 1980, tôi liền bị ấn tượng bởi một anh chàng tuổi trạc 30-35 có cái vẻ bề ngoài bụi bặm, cổ chít cái khăn rằn Campuchia, đôi mắt lúc nào cũng đăm chiêu về một điều gì đó xa xôi khó có thể tiếp cận được... Mãi sau tôi mới được biết đó là biên kịch, đạo diễn phim tài liệu lẫn phim truyện Văn Lê - một trong những nhà điện ảnh trẻ tuổi nổi bật của Hãng phim Giải phóng.

Cho tới lúc đó Văn Lê đã tạo được cho mình một bản sắc riêng trong các bộ phim tài liệu do anh viết kịch bản hoặc đạo diễn như: "Người Công giáo huyện Thống Nhất" (Kịch bản phim tài liệu xuất sắc nhất, Liên hoan Phim Việt Nam (LHPVN) Hà Nội, 1985), "Thiện và ác" (Kịch bản phim tài liệu xuất sắc nhất, LHPVN Hải Phòng, 1993), "Cái bến" (giải Bông sen bạc, LHPVN Hải Phòng, 1993), "Niềm vinh quang lặng lẽ" (giải Bông sen bạc và giải Kịch bản xuất sắc nhất, LHPVN Hà Nội, 1996), "Yến và người" (giải Bông sen bạc, LHPVN Huế, 1999).

Từ đó, Văn Lê đã có những bước nhảy vọt trong thế giới phim tài liệu khi anh lần lượt thu hoạch được những mùa vàng quốc tế qua những bộ phim như: "Nhớ lại Sài Gòn xuân 68" (giải Galaxy truyền hình Nhật Bản tháng 10-1999), "Di chúc những oan hồn" (giải Bông sen vàng và giải Đạo diễn xuất sắc nhất, LHPVN Vinh, 2001). Và còn nhiều bộ phim tài liệu khác nữa do Văn Lê viết kịch bản, đạo diễn hoặc cả hai.

NSƯT Văn Lê. (Ảnh do gia đình cung cấp)

Nhưng người ta còn biết đến một Văn Lê khác rất sắc sảo trong lĩnh vực phim truyện với những kịch bản về đề tài dân tộc ít người ở Tây Nguyên - vốn là vùng đất thiêng liêng mà anh đã từng lưu lại những dấu chân người lính trong chiến tranh khi vượt Trường Sơn vào Nam chiến đấu và những cộng đồng người Jarai, Bana, Êđê... giữa non cao rừng thẳm đã để lại trong lòng Văn Lê những ấn tượng mạnh mẽ, những sắc màu văn hóa độc đáo khiến anh bị thôi thúc phải làm một cái gì đó mà anh coi là một "món nợ" phải đền đáp!

Thế là năm 1991, Văn Lê viết hai kịch bản phim truyện điện ảnh "Những đứa con của thần linh" (đạo diễn: Đào Bá Sơn) và kịch bản "Vua lửa" (đạo diễn: Huy Thành). Nhưng sau khi phim hoàn thành lại không thấy Văn Lê bén mảng đến phim truyện nữa! Anh lẳng lặng quay về lại lãnh địa phim tài liệu - nơi anh từng thỏa thuê vùng vẫy và gặt hái được những thành quả xứng đáng.

Song, nói gì thì nói, nơi chốn sâu thẳm của tâm hồn văn học - vốn là mạch nguồn sáng tạo của Văn Lê với tư cách là một nhà văn, mà từ khi còn xông pha trong lửa đạn anh đã gắn bó cuộc đời mình với những con chữ tại Tạp chí Văn nghệ Quân Giải phóng (1974), rồi sau ngày đất nước thống nhất, anh tiếp tục "cày bừa" ở Tuần báo Văn nghệ Giải Phóng rồi Tuần báo Văn nghệ, Hội Nhà văn Việt Nam, để cho ra đời những tác phẩm văn chương với những giải thưởng vinh danh văn tài của Văn Lê trải qua nhiều giai đoạn cuộc đời không hề phẳng lặng của anh. Tập trường ca "Những cánh đồng dưới lửa" (Giải thưởng Văn học Bộ Quốc phòng 1999; Giải thưởng Văn học quốc tế Mekong 2006); tiểu thuyết "Mùa hè giá buốt" (giải B - không có giải A - về văn học chiến tranh của Bộ Quốc phòng 2004 - 2009); tiểu thuyết "Phượng hoàng" (giải A về văn học chiến tranh của Bộ Quốc phòng 5 năm 2009 - 2014); giải nhì Giải thưởng Văn học nghệ thuật TP HCM 5 năm lần thứ hai (2012 - 2017)...

Từ những thành tựu văn học đó, làm nền tảng, Văn Lê tự tin hơn để quay lại với văn học điện ảnh khi tham gia cuộc thi viết kịch bản về đề tài Ngàn năm Thăng Long bằng kịch bản điện ảnh "Long Thành cầm giả ca" (Bài ca về cô gái đánh đàn ở thành Thăng Long).

Vinh quang thay khi tác phẩm của Văn Lê đã được trao giải nhất, rồi sau đó bộ phim "Long Thành cầm giả ca" của đạo diễn - NSND Đào Bá Sơn cũng đoạt được giải Cánh diều vàng!

Song NSƯT Văn Lê chưa được thụ hưởng trọn vẹn những niềm vui đó thì những căn bệnh hiểm nghèo đã ập đến với người nghệ sĩ tài hoa. Và, những gì phải đến đã đến!

Ngày 6-9-2020, NSƯT Văn Lê đã vĩnh viễn ra đi về với thiên thu!

Xin vĩnh biệt anh, Văn Lê nhé!