Khi nào hết xả rác?: Điều chính quyền cần làm

Rác thải đang khiến TP HCM đối mặt với nhiều vấn đề nghiêm trọng về đô thị nhưng hiện vẫn chưa có bài toán xử lý triệt để. Trong đó, một trong những nguyên nhân quan trọng đang bị bỏ quên trong thực thi chính sách: văn hóa ứng xử đối với rác thải của người dân đô thị.

Cha chung không ai khóc

Nếp suy nghĩ ăn sâu vào tiềm thức, trở thành thói quen của nhiều người đó là "muốn sạch sẽ nhưng không muốn dọn", "việc không phải của mình", "ném rác vô tư chẳng chết ai", "ai bẩn kệ, mình sạch là được". Cho rằng dọn vệ sinh là việc "dơ dáy" nên không ai muốn động tay vào, cầm rác bỏ vào thùng là kém sang, xả rác đã có người dọn... Cho nên, khi người dân tham gia hoạt động trong các không gian đô thị rất dễ dàng xả rác bừa bãi, không có chút e dè, xấu hổ.

Chưa kể, nhiều người cho rằng không gian công cộng là không gian chung, "cha chung thì không ai khóc", không việc gì phải giữ gìn vệ sinh. Từ những quan niệm này, rác thải trở thành gánh nặng cho chính quyền đô thị và các nhà máy xử lý rác đang trở nên quá tải...

TP HCM là một cộng đồng dân cư cực lớn, bên trong nó lại là các cộng đồng dân cư nhỏ hơn, chưa kể còn đặc trưng văn hóa vùng (thậm chí cả văn hóa tiêu dùng của từng cộng đồng khác nhau). Suốt một thời gian dài, chúng ta thường xuyên thực hiện các đợt tuyên truyền, vận động người dân phân loại rác tại nguồn, không xả rác nhưng nhìn lại, hiệu quả không cao, rác thải vẫn tràn ngập. Đó là do nhiều cuộc tuyên truyền chỉ làm theo phong trào, chiến dịch mà thiếu đi sự hiểu biết về văn hóa cộng đồng dân cư nên sau "chiến dịch", đâu lại vào đó.

Rác thải đổ bừa bãi tại ngã ba Trần Xuân Soạn - Lâm Văn Bền (quận 7, TP HCM), ảnh chụp chiều 25-10. Ảnh: Thiên Thảo

Tiếp cận ở góc độ văn hóa cộng đồng

Để xử lý triệt để nạn xả rác bừa bãi, TP cần đặt hàng các viện, trường thực hiện nghiên cứu về thói quen và cách ứng xử với rác thải (từ góc độ tiếp cận văn hóa ứng xử); khuyến khích các nghiên cứu dự báo tương lai về chất lượng của dịch vụ tái chế có thể đo lường (tần suất lấy rác, thống kê khiếu nại của người dân về rác thải…) và hành vi phân rác tái chế của người dân (số lượng, chủng loại rác, vật liệu tái chế…) để phân tích các biến số này chịu ảnh hưởng như thế nào từ cá nhân và cộng đồng.

Từ đó đưa ra các kế hoạch ứng phó, thay đổi cách thức thu gom, xử lý rác tốt hơn; nghiên cứu khám phá các yếu tố khác liên quan đến văn hóa cộng đồng về ứng xử với rác thải; thực hiện các biện pháp chế tài quyết liệt (giá thu gom, quy định xử phạt) xuyên suốt…

Ngoài ra, cần phạt nặng xả rác nơi công cộng, không đúng nơi quy định với nhiều hình thức. TP cần truyền đạt các mục tiêu rõ ràng về xử lý rác thải với việc truyền thông đến các nhóm, cộng đồng khác nhau mới mong có sự chung tay vì TP sạch đẹp. Nêu các mục tiêu thực hiện của TP, ưu tiên truyền thông nhằm khuyến khích người dân tham gia. Nếu không, sẽ không ai biết gì để thực hiện, còn chính quyền lại cứ xử lý theo quan điểm của mình. Hãy làm cho người dân cảm thấy môi trường sống của họ tốt hơn từ các chương trình của chính quyền thực hiện, từ đó họ sẽ nghiêm túc thực hiện cam kết chứ không phải làm theo phong trào. Ví dụ, hiệu quả của việc phân loại rác tại nguồn đã tiết kiệm ngân sách như thế nào, cần công khai trên các kênh truyền thông xã hội cho người dân biết. Đây chính là cách xây dựng thương hiệu và quảng bá chương trình của TP đến từng gia đình.

TP cần bắt đầu sự thay đổi bằng cách tiếp cận ở góc độ văn hóa cộng đồng và trao quyền lựa chọn cho người dân về cách họ loại bỏ rác thải do mình tạo ra. Qua đó, sẽ thấy được sự khác biệt, yếu tố văn hóa, môi trường kinh tế - xã hội nào quan trọng tác động đến thái độ, hành vi ứng xử với rác thải. Nếu hình thức tiếp cận văn hóa hiệu quả sẽ mang lại hành vi ứng xử với rác thải tốt hơn; hệ thống thu gom, xử lý ổn định hơn và mọi người có trách nhiệm với môi trường sống hơn.