"Biến số" vũ khí hạt nhân: Bàn cờ toàn cầu

Kỷ nguyên của vũ khí hạt nhân được hầu hết các nhà khoa học đánh dấu bằng ngày 16-7-1945, khi Mỹ đã thử nghiệm thành công một vũ khí hạt nhân có sức công phá 15-20 kiloton ở New Mexico, sự kiện thường được nhắc lại với cái tên "Vụ thử Trinity - 1945".

9 nước sở hữu

Đó là một phần kết quả từ quyết định năm 1942 của cố Tổng thống Mỹ Franklin D. Roosevelt: Thành lập Dự án Manhattan để phát triển vũ khí hạt nhân đầu tiên.

Theo Britannica, vũ khí hạt nhân ban đầu là những quả bom nguyên tử thả bằng máy bay, sau đó là đầu đạn hạt nhân cho tên lửa đạn đạo chiến lược - loại vũ khí đóng vai trò quan trọng nhất hiện nay. Bên cạnh đó có các vũ khí hạt nhân chiến thuật nhỏ hơn như đạn, pháo, mìn, ngư lôi, tên lửa tầm ngắn…

Cho đến nay, động lực chính thúc đẩy vũ khí hạt nhân phát triển sau Thế chiến II là Chiến tranh Lạnh giữa Mỹ và Liên Xô cũ (1945-1991). Đã có lúc số đầu đạn hạt nhân hiện diện trên toàn thế giới lên đến con số khủng khiếp 70.000. Trong giai đoạn đó, kho vũ khí hạt nhân của Mỹ đạt đỉnh với hơn 32.000 đầu đạn vào năm 1966, sau đó giảm dần. Còn kho vũ khí hạt nhân của Liên Xô đạt đỉnh với con số khoảng 33.000 đầu đạn vào năm 1988. Sau khi Liên Xô tan rã (năm 1991), Nga cũng thu hẹp kho vũ khí nguy hiểm này.

Theo Báo cáo Thực trạng lực lượng hạt nhân thế giới năm 2025 của Liên đoàn Các nhà khoa học nguyên tử, hiện trên thế giới còn khoảng 12.331 đầu đạn hạt nhân, với hơn 9.600 đầu đạn đang trong kho dự trữ quân sự. Nga và Mỹ vẫn đứng đầu danh sách 9 quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân hiện nay - lần lượt là hơn 5.500 và 5.044 đầu đạn. Trong đó, một số vũ khí hạt nhân của Mỹ được lưu trữ tại Thổ Nhĩ Kỳ, Ý, Bỉ, Đức và Hà Lan; trong khi Belarus tuyên bố họ đang có một số đầu đạn hạt nhân của Nga.

7 quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân còn lại là Trung Quốc, Pháp, Anh, Pakistan, Ấn Độ, Israel và Triều Tiên. Trên thực tế, số đầu đạn hạt nhân chính xác mà Israel và Triều Tiên sở hữu vẫn chưa được xác nhận. Vì vậy, con số tổng 12.331 nói trên được tính toán với ước tính Triều Tiên có khoảng 50 đầu đạn hạt nhân, còn Israel có khoảng 90, dựa trên lượng vật liệu phân hạch mà các nước này có.

Thế khó của Mỹ

Theo New America, dường như chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump trong nhiệm kỳ thứ hai không có ý định tiến hành Đánh giá Thế trận hạt nhân (NPR) như nhiệm kỳ đầu tiên. Đó là một quy trình kéo dài hàng thập kỷ nhằm định hình chiến lược hạt nhân của Mỹ.

NPR giúp xác định vai trò của loại vũ khí nguy hiểm này trong vấn đề an ninh quốc gia của Mỹ, bao gồm đánh giá chi tiết năng lực hiện có, kế hoạch phát triển tương lai và kịch bản sử dụng tiềm năng. NPR giúp răn đe đối thủ, trấn an đồng minh, định hình nhận thức về quyết tâm của Mỹ và cung cấp khuôn khổ cho nỗ lực kiểm soát vũ khí và không phổ biến vũ khí hạt nhân. 

Vì vậy, việc NPR bị bỏ qua có thể khiến đồng minh và đối thủ phải đoán ý định của Mỹ từ các tuyên bố không chính thức, làm suy yếu uy tín của các cam kết chiến lược mà Mỹ đã đưa ra. Song song đó, sự mơ hồ nguy hiểm này có thể thúc đẩy các cuộc chạy đua vũ trang từ các nước khác, từ đó làm tăng nguy cơ leo thang. Rủi ro dường như đang cao lên trước những lời đe dọa của Nga, sự mở rộng kho vũ khí hạt nhân của Trung Quốc, các thử nghiệm của Triều Tiên và chương trình hạt nhân đang tiến triển của Iran.

Cuối tháng 10, tổng thống Mỹ tuyên bố nối lại các cuộc thử nghiệm vũ khí hạt nhân "ngay lập tức", đồng thời chỉ đạo Bộ Quốc phòng "theo kịp các chương trình của các quốc gia khác". Thế nhưng, một số nhà phân tích cho rằng điều này không dễ dàng. Hiện Mỹ chỉ có một địa điểm thử nghiệm hạt nhân duy nhất ở bang Nevada, gần TP Las Vegas, nơi mà tờ Telegraph mô tả là "chứa đầy những thiết bị đang dần bị rỉ sét", cần cải tạo lớn trước khi sử dụng lại.

Nói với tờ Washington Post, cựu nhân viên tại Khu Thử nghiệm Nevada tin rằng việc tái khởi động các cuộc thử nghiệm là hành trình tốn kém và phức tạp. Kinh nghiệm về thử nghiệm vật lý đã bị mai một, bởi vì thử nghiệm hạt nhân hiện đại chủ yếu dựa vào mô hình máy tính và các thử nghiệm "dưới tới hạn", tức là dừng lại trước khi kích hoạt các vụ nổ vật lý. 

"Vấn đề nhân sự là một vấn đề lớn khác" - ông Paul Dickman, một quan chức lâu năm tại khu thử nghiệm này chỉ ra, bởi phần nhiều nhân sự nơi đây đã bị cho nghỉ việc trong chiến dịch tinh giản do "Bộ Hiệu quả chính phủ" của tỉ phú Elon Musk thực hiện.

Mặc dù vậy, một số người cho rằng nếu chỉ cần một thử nghiệm đơn giản - giống như một màn trình diễn - thì có thể sẽ chỉ mất 6 tháng đến 1 năm để chuẩn bị. 

(Còn tiếp)