Cánh đồng không dấu chân

Không còn phải lội bùn, cấy lúa bằng tay, nhiều nông dân ở Bình Thuận giờ đây canh tác với sự hỗ trợ của khoa học - công nghệ, tạo nên những vụ mùa năng suất cao, chi phí thấp

Từ cuối năm 2024 đến đầu năm 2025, mô hình "Cánh đồng không dấu chân" lan tỏa mạnh tại các địa phương trọng điểm sản xuất lúa ở tỉnh Bình Thuận. Tại các huyện Đức Linh, Tánh Linh, Bắc Bình, Tuy Phong, hàng loạt mô hình trình diễn được triển khai, mỗi nơi có 9-20 hộ nông dân tham gia với diện tích từ vài hecta đến hơn chục hecta.

Thay đổi rõ rệt

Những buổi hội thảo, tập huấn kỹ thuật diễn ra ngay trên đồng ruộng thực hiện mô hình, thu hút đông đảo người dân đến học hỏi và áp dụng. Mô hình này đã và đang mang lại thay đổi rõ nét tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số - nơi từng gắn với tập quán canh tác thủ công, lệ thuộc vào kinh nghiệm truyền thống.

Tại xã Đông Tiến, huyện Hàm Thuận Bắc - nơi có 333/357 hộ dân là đồng bào dân tộc thiểu số, nông dân lần đầu tiếp cận cách trồng lúa theo tiêu chuẩn VietGAP. Họ không còn phải lội bùn, cấy lúa thủ công mà chuyển sang sử dụng máy móc hiện đại - từ máy sạ cụm, bình phun thuốc điện, máy bay không người lái rải phân - phun thuốc đến máy gặt đập liên hợp. Việc ghi chép nhật ký sản xuất bằng phần mềm điện tử cũng giúp họ theo dõi đồng ruộng khoa học hơn.

Tại xã Sùng Nhơn, huyện Đức Linh - một trong những địa phương đi đầu áp dụng khoa học - công nghệ để sản xuất lúa, mô hình được triển khai trên diện tích 20 ha với sự tham gia của 53 hộ dân từ cuối năm 2024. Họ áp dụng các kỹ thuật canh tác tiên tiến như sạ cụm, tưới nước ướt - khô xen kẽ, sử dụng phân hữu cơ và thuốc bảo vệ thực vật sinh học.

Ông Năm Văn - ngụ xã Sùng Nhơn, một trong những nông dân tham gia mô hình - nhận xét: "Nhờ thực hiện các tiêu chuẩn theo mô hình "Cánh đồng không dấu chân", lúa thu hoạch rất chất lượng, năng suất tăng hơn trước nhiều. Chúng tôi rất vui mừng vì chi phí sản xuất vụ vừa rồi giảm rõ rệt, hiệu quả lại cao hơn các vụ mùa trước".

Theo Trung tâm Khuyến nông tỉnh Bình Thuận, mô hình "Cánh đồng không dấu chân" đang cho thấy hiệu quả kinh tế và môi trường rõ rệt. Năng suất lúa của mô hình này tăng 10%-15% so với cách canh tác truyền thống, trong khi tổng chi phí sản xuất lại giảm đáng kể nhờ tiết kiệm lượng giống, phân hóa học và công lao động.

Trong thực tiễn, việc áp dụng phương pháp sạ thưa, chỉ khoảng 100-120 kg giống/ha, đã giúp nông dân tiết kiệm tới 50%-60% chi phí so với cách làm truyền thống. Ước tính nếu nhân rộng ra toàn tỉnh, riêng khoản tiết kiệm này có thể lên tới gần 100 tỉ đồng/năm. Cùng với việc giảm thiểu sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu hóa học nhờ áp dụng phân hữu cơ, thuốc sinh học và quản lý dịch hại tổng hợp, tổng chi phí sản xuất trên mỗi hecta giảm rất đáng kể.

Tuy chi phí đầu vào giảm nhưng năng suất lúa lại không bị ảnh hưởng mà còn ổn định ở mức cao, thậm chí tăng thêm 400 kg/ha so với phương thức canh tác đại trà. Việc này giúp lợi nhuận của các hộ dân tham gia mô hình cải thiện rõ rệt, tăng từ 2 triệu đến gần 4 triệu đồng/ha, tương đương với hiệu quả kinh tế tăng 20%-30%. Hạt gạo làm ra từ mô hình này cũng có chất lượng vượt trội, với hương vị thơm ngon đặc trưng, đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường tiêu thụ.

Nhân rộng mô hình

Không dừng lại ở hiệu quả kinh tế, mô hình "Cánh đồng không dấu chân" còn mang ý nghĩa về môi trường.

Việc ứng dụng quy trình tưới ướt - khô xen kẽ hay "5 khô - 5 ướt" đã giúp tiết kiệm tới 30% lượng nước - một yếu tố rất quan trọng trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Cùng với đó, việc giảm hóa chất trong sản xuất nông nghiệp và tối ưu hóa quy trình canh tác đã góp phần giảm đáng kể lượng khí thải nhà kính, bảo vệ hệ sinh thái đất và nguồn nước, hướng tới một nền nông nghiệp xanh, bền vững.

Khi chuyển sang sử dụng phân hữu cơ và thuốc sinh học, mô hình này đã giúp cải thiện chất lượng đất và hạn chế ô nhiễm môi trường. Việc quản lý đồng ruộng thông qua nhật ký điện tử không chỉ thuận tiện mà còn giúp các hộ dân tiến gần hơn tới các tiêu chuẩn sản xuất sạch, nâng cao khả năng tiêu thụ sản phẩm trên thị trường.

"Dù mô hình này có một số chi phí đầu tư ban đầu còn cao, như phân bón hữu cơ hay công sạ cụm, nhưng tổng chi phí sản xuất giảm rõ rệt nhờ tiết kiệm giống, phân hóa học và công lao động" - ông Ngô Thái Sơn, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Khuyến nông tỉnh Bình Thuận, đánh giá.

Từ thành công ban đầu của "Cánh đồng không dấu chân", ngành nông nghiệp tỉnh Bình Thuận xác định sẽ tiếp tục mở rộng thực hiện mô hình này tại các vùng sản xuất lúa trọng điểm. Bên cạnh đó, tăng cường đào tạo kỹ thuật, hỗ trợ công cụ sản xuất cho người dân, nhất là đồng bào dân tộc thiểu số.