"Chìa khóa" chuyển đổi số thành công cho hộ nghèo

Theo ghi nhận của phóng viên Báo Người Lao Động, tại nhiều địa phương, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, không ít người dân vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận và sử dụng công nghệ, thậm chí không sở hữu điện thoại thông minh. Với nhiều hộ gia đình, chi phí mua một chiếc smartphone có thể tương đương cả tháng chi tiêu sinh hoạt.

Rào cản từ tư duy

Chị Mỹ Phượng, một lao động tự do tại Bình Dương cũ (nay là TPHCM), cho biết thu nhập hàng tháng chưa tới 8 triệu đồng, trong khi chi phí sinh hoạt mỗi tháng hơn 6 triệu đồng, có những tháng còn phải bù thêm từ tiền tiết kiệm do đám tiệc, thuốc men.

"Một chiếc điện thoại thông minh giá 3 - 4 triệu đồng đối với nhiều người là ít nhưng với tôi không hề đơn giản. Mua về mà cũng không biết dùng để làm gì càng không muốn mua" - chị Phượng nói.

Tâm lý e ngại công nghệ cũng là rào cản lớn. Bà Ngọc Lam, công nhân may mặc tại TPHCM, bày tỏ lo sợ nếu gặp trường hợp thao tác nhầm trên điện thoại cảm ứng, bấm vào đường link lạ rồi bị lừa đảo. "Cuộc sống khó khăn, cực khổ kiếm từng đồng nên ngại rủi ro, chỉ dùng điện thoại để nghe gọi. Nếu cần chuyển tiền thì ra ngân hàng" - bà Lam kể.

Ngược lại, chuyển đổi số hoàn toàn có thể trở thành cơ hội nếu được tiếp cận đúng cách. Chị Hân Nguyễn (ngụ tỉnh Hậu Giang cũ, nay là TP Cần Thơ) là một TikToker mới nhưng hiện có hơn 1,2 triệu lượt theo dõi. 

Từ chỗ không am hiểu công nghệ, điện thoại cũ và nhà không có sóng, chị từng phải sang nhà hàng xóm để livestream. Chỉ sau chưa đầy một năm tham gia mạng xã hội, chị Hân đã tăng thu nhập đáng kể nhờ bán hàng qua TikTok, nghỉ làm công nhân để livestream và dành thời gian chăm con. Khi được nhiều người biết đến, chị có thêm nhà tài trợ thiết bị, nguồn hàng ngày càng phong phú.

Chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện của hạ tầng hay thiết bị, còn phụ thuộc lớn vào nhận thức và động lực của người dân. Khi được hỗ trợ đúng cách từ Nhà nước và các tổ chức đoàn thể, chuyển đổi số mới có thể mang lại hiệu quả lâu dài, bền vững, thay vì chỉ dừng lại ở phong trào.

Tại tỉnh Điện Biên, một trong những điểm đến quen thuộc của khách du lịch khi tới đây là tham quan, check-in Cột mốc số 0 ngã ba biên giới tại A Pa Chải, xã Sín Thầu. Người dân nơi đây không chỉ xây dựng sản phẩm du lịch mới và còn ứng dụng chuyển đổi số để quảng bá, thu hút khách du lịch.

Ông Nguyễn Văn Thắng, Chủ tịch UBND xã Sín Thầu, tỉnh Điện Biên, cho biết Sín Thầu sở hữu lợi thế du lịch đặc biệt, khi là xã duy nhất của tỉnh có ngã ba biên giới và cột mốc số 0 - điểm cực Tây của Tổ quốc. Hiện tỉnh đang ưu tiên đầu tư hạ tầng, giao thông, cửa khẩu để thúc đẩy phát triển du lịch, trong đó có các tuyến kết nối tới Sín Thầu.

Thời gian qua, du lịch được xã xác định là trụ cột phát triển nhưng còn nhiều điểm nghẽn. Vì vậy, chuyển đổi số được kỳ vọng là một trong những giải pháp đột phá để đưa du lịch vùng biên đi nhanh và đi xa.

"Chuyển đổi số không chỉ giúp giải quyết thủ tục hành chính hiệu quả hơn, còn là công cụ quan trọng để quảng bá điểm đến, kết nối doanh nghiệp và hỗ trợ người dân tham gia chuỗi giá trị du lịch. Khi người dân được tiếp cận công nghệ, làm du lịch và đón khách hiệu quả hơn, thu nhập tăng lên sẽ tạo nền tảng giảm nghèo bền vững, đúng định hướng phát triển của địa phương" – ông Thắng nói.

Cơ hội tiếp cận thị trường bình đẳng

TS Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế và Môi trường, cho rằng chuyển đổi số chỉ có ý nghĩa khi giúp người dân cải thiện thu nhập. Do chưa thấy hiệu quả kinh tế rõ ràng, người nghèo thường không mặn mà với việc đầu tư công nghệ, đây là bài toán cần có lời giải. Nhiều nông dân vẫn chịu thiệt thòi trong khâu tiêu thụ, bài toán "được mùa, mất giá". 

Nếu Nhà nước đầu tư và hướng dẫn người dân sử dụng công nghệ một cách hiệu quả, họ sẽ có điều kiện tiếp cận thông tin, theo dõi giá cả thị trường và chủ động hơn trong việc tiêu thụ nông sản. Khi đó, chuyển đổi số mới có thể đi vào thực chất và mang lại hiệu quả bền vững, giúp người dân nâng cao đời sống, đặc biệt là thoát nghèo.

Ông Phan Đức Nhật, Chủ tịch Coin Help & BHO Network, phân tích chuyển đổi số là cơ hội để người dân nghèo, nông dân tiếp cận tri thức và thị trường một cách bình đẳng. Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết để tiến trình này thành công là mỗi người dân phải sở hữu một chiếc smartphone riêng. Smartphone chính là "cửa ngõ" để tích hợp các dịch vụ số như VNeID, thanh toán điện tử, thương mại điện tử hay các ứng dụng hỗ trợ sản xuất. Để không tạo gánh nặng cho hộ nghèo, thiết bị này cần rẻ, bền và dễ sử dụng.

"Nếu có một đơn vị trong nước đứng ra sản xuất smartphone quốc dân, được trợ giá hoặc thậm chí miễn phí cho người dân, thì đó sẽ là bước ngoặt giúp chuyển đổi số đi vào thực chất, thay vì chỉ dừng ở khẩu hiệu. Thông qua smartphone quốc gia, người dân sẽ tiếp cận một hệ sinh thái ứng dụng an toàn. Khi niềm tin số được xây dựng, người dân mới mạnh dạn ứng dụng công nghệ vào công việc hàng ngày: từ quản lý mùa vụ, tiếp cận thông tin thị trường, cho đến bán nông sản trên sàn"- ông Thuận chia sẻ.

Ông Trần Quốc Toản - Kỹ sư công nghệ thông tin Công ty CP Vietcorp, cho rằng để người dân ứng dụng công nghệ hiệu quả, Nhà nước có thể hỗ trợ người dân mua smartphone giá rẻ hoặc trả góp, đi kèm hướng dẫn sử dụng rõ mục đích. Cần đào tạo kỹ năng số cơ bản như sử dụng VNeID, bảo mật thông tin, chuyển khoản, nhận diện lừa đảo, trước khi hướng đến kinh doanh và tăng thu nhập. Khi được hướng dẫn bài bản, người dân sẽ từng bước trở thành công dân số, ứng dụng công nghệ từ những việc đơn giản đến tham gia thương mại điện tử, thoát nghèo bền vững.

Dưới góc độ của chuyên gia kinh tế trong lĩnh vực chính sách công, TS Nguyễn Duy Quang, Trưởng ngành Kinh tế số, Trường Đại học Kinh tế - Tài chính TP HCM (UEF), cho rằng để thu hẹp "hố sâu" kỹ thuật số chính là tối ưu hóa phân bổ nguồn lực xã hội, tạo ra lợi ích cận biên cao cho nhóm nghèo. Khi nhóm này được tiếp cận công nghệ, năng suất lao động và khả năng kết nối thị trường sẽ tăng nhanh, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế chung. 

Đồng thời, mạng lưới "người dẫn đường" là giải pháp kinh tế mang tính lan tỏa và tận dụng vốn xã hội. Họ không chỉ truyền kỹ năng mà còn xây dựng lòng tin và tạo ra chuỗi giá trị số tại cơ sở. Việc tổ chức theo mô hình liên minh đa bên sẽ phát huy tốt vai trò của từng chủ thể, giảm thiểu rủi ro phân tán nguồn lực và giữ vững bền vững kinh doanh cho hộ nghèo.

"Chuyển đổi số cho hộ nghèo cần gắn kết chặt chẽ với mục tiêu phát triển kinh tế số quốc gia. Việc theo dõi chỉ số bao phủ thiết bị, kỹ năng số, tỉ lệ dùng dịch vụ công trực tuyến hay tăng trưởng doanh thu sàn thương mại điện tử sẽ giúp nhà hoạch định chính sách điều chỉnh kịp thời. Sự phối hợp chính sách tài khóa, đầu tư công và khuyến khích khu vực tư nhân là nhân tố quyết định cho sự thành công của hành trình xóa nghèo số" – TS Nguyễn Duy Quang nói.