Chứng khoán bứt phá: Người vui vẻ, kẻ thở dài

 Có người hân hoan vì lãi lớn, người lại tiếc nuối vì đứng ngoài, cũng có người lựa chọn an toàn sau những cú sốc quá khứ

Tiếp nối đà tăng của tháng 7-2025, tháng 8 vừa qua, VN-Index tăng tổng cộng 179,69 điểm, tương ứng +11,96% và kết thúc tại 1.682,21 điểm. Đây được xem là tháng có mức tăng mạnh nhất trong vòng hơn 7 năm rưỡi, kể từ tháng 1-2018. Xét về số điểm tuyệt đối, đây là mức tăng lớn nhất trong hơn 18 năm rưỡi, tính từ tháng 1-2007. Tính từ đầu năm, chỉ số này đã tăng 32,8%, vượt xa mức tăng cả năm 2024 (+12,11%) và 2023 (+12,2%).

Người hân hoan, kẻ tiếc nuối

Động lực tăng trưởng đến từ 3 nhóm ngành chủ chốt: ngân hàng tăng gần 19%, chứng khoán tăng 21% và bất động sản tăng hơn 14%. Dòng tiền chảy mạnh vào những lĩnh vực này, giúp thị trường bứt tốc trong bối cảnh nhà đầu tư kỳ vọng vào sự hồi phục kinh tế và lãi suất duy trì ở mức hỗ trợ.

Đáng chú ý, thanh khoản cũng xác lập kỷ lục mới, với giá trị giao dịch trung bình vượt 53.000 tỉ đồng (hơn 2 tỉ USD) mỗi phiên, thậm chí có ngày chạm ngưỡng 80.000 tỉ đồng. Lực cầu dồi dào này đã đẩy nhiều cổ phiếu tăng mạnh, với không ít mã nhân đôi giá trị chỉ trong vài tuần.

Bà Phương - sống tại phường An Lạc, TP HCM - kể bản thân chưa từng có kinh nghiệm đầu tư chứng khoán, chỉ có khoản tiền nhàn rỗi nên gửi em trai giao dịch thay. Ban đầu bà đầu tư 200 triệu đồng, sau đó tăng dần lên 500 triệu đồng. "Tôi chỉ mong mỗi tháng lãi 5%-7% là mừng. Nhưng tính ra 3 tháng qua tôi đã lãi hơn 20% rồi" - bà chia sẻ với giọng vừa bất ngờ vừa thích thú.

Ông Phan Hữu Quốc - nhân viên một công ty logistics ở phường Cát Lái, TP HCM - cũng không giấu được sự hào hứng. Dù mới đầu tư hơn 2 năm nhưng tài khoản của ông đã tăng gấp đôi.

Ông Quốc nhớ lại: "Thời gian đầu tôi mua bán nhanh khi thấy có lãi. Nhưng từ cuối năm 2024, tôi chọn cổ phiếu tốt để giữ lâu. Với vốn 200 triệu đồng ban đầu, sau đó bỏ thêm 50 triệu đồng khi VN-Index giảm vào đầu tháng 4-2025, giờ tài khoản của tôi đã có hơn 550 triệu đồng".

Song song với tiếng cười rộn rã là không ít tiếng thở dài của những người đứng ngoài cuộc, hay những nhà đầu tư bán sớm để rồi chứng kiến cổ phiếu mình từng nắm giữ tăng thêm 50%-60%. Ông Thành, trưởng phòng kinh doanh một công ty tài chính ở TP HCM, đã bán toàn bộ danh mục từ cuối tháng 7 với mức lãi 5%-25%/mã.

Thời điểm đó, ông nghĩ thị trường sẽ rơi mạnh sau khi vượt 1.500 điểm nên quyết định đứng ngoài. "Tôi còn nhắc bạn bè nên bán để giữ tiền. Nhưng thị trường chỉ giảm nhẹ một phiên rồi tăng mạnh. Mỗi lần định mua lại thì giá tiếp tục leo thang. Những cổ phiếu tôi bán ra đến nay đã tăng thêm 30%-40%" - ông Thành kể. Nhà đầu tư này cho biết nếu còn giữ các mã SSI, SHS, SHB như trước thì lợi nhuận hiện tại của ông có thể lên tới 70%-80%.

Giải thích về lý do "đứng ngoài" suốt một tháng qua, ông Thành kể giai đoạn đại dịch COVID-19, ông từng bị công ty chứng khoán bán giải chấp (force sell) - mất hơn 3 tỉ đồng đúng lúc thị trường sụp đổ. Lần này, ông thận trọng hơn nhưng lại bỏ lỡ cơ hội.

Câu chuyện tương tự cũng xảy ra với ông Phan Tấn Hưng (ngụ phường Cát Lái). Sau 20 năm kinh nghiệm, ông chọn chiến lược giao dịch ngắn hạn để trả lãi vay ngân hàng. Nhưng đầu tháng 7, ông rút tiền trả vốn và chưa kịp vay lại. "Suốt 2 tháng qua tôi chỉ đứng nhìn" - ông thở dài.

Cơ chế tâm lý phòng vệ quen thuộc

Theo Trưởng Phòng Môi giới của Công ty Chứng khoán VPS, những người thắng lớn trong đợt này không hẳn là nhà đầu tư nhiều kinh nghiệm mà là những người biết phân bổ dòng tiền hợp lý. "Họ không dốc hết vốn, chỉ dùng 40%-50%, chọn cổ phiếu tốt và nắm giữ. Thậm chí nhiều tài khoản mới mở, trong một tháng lãi 10%-15% là bình thường. Quan trọng là họ lạc quan, chọn đúng cổ phiếu ngành chứng khoán và ngân hàng" - vị này phân tích.

Ông Huỳnh Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Công ty Chứng khoán Ngân hàng số Vikki (VikkiBanks), nhận định: "Giai đoạn vừa qua, thị trường mang lại cho nhà đầu tư rất nhiều cảm xúc. Người càng nhiều kinh nghiệm càng lãi ít, ngược lại, những nhà đầu tư ít áp lực lại thành công. Người thắng lớn là những ai bắt đúng sóng, chọn đúng nhóm cổ phiếu".

Ông Tuấn dẫn chứng thị trường 2 - 3 tháng qua có sự phân hóa rõ rệt, nhóm cổ phiếu hưởng lợi từ chính sách công như VIC, VHM, VPL, VRE hay những doanh nghiệp có câu chuyện riêng như Gelex (GEX, VIX, VSC…) đều bứt phá. Đặc biệt, nhóm ngân hàng và chứng khoán trở thành tâm điểm hút dòng tiền nhờ triển vọng kinh tế và thị trường dù trước đó khá ì ạch. Trong khi đó, nhóm cổ phiếu công nghệ hay đầu tư công lại đi ngang.

Theo ông Huỳnh Anh Tuấn, xu hướng thị trường thời gian tới vẫn tích cực nhưng việc điều chỉnh vài chục, thậm chí 100 điểm là bình thường sau giai đoạn bứt phá.

Đáng chú ý, chuyên gia này nêu một nghịch lý là nếu bỏ qua các nhóm cổ phiếu tác động mạnh tới thị trường chung như Vingroup, ngân hàng, chứng khoán hay nhóm Gelex thì VN-Index thực chất chỉ quanh mốc 1.500 điểm. "Điều đó cho thấy không phải tất cả nhà đầu tư đều thắng" - ông nhấn mạnh.

Dưới góc nhìn của thạc sĩ tâm lý Quang Thị Mộng Chi, giảng viên Khoa Tâm lý học - Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG TP HCM), sự dè dặt của nhiều nhà đầu tư dày dạn kinh nghiệm thời gian qua không phải xuất phát từ thiếu kiến thức tài chính, mà từ cơ chế tâm lý phòng vệ quen thuộc.

"Trong tâm lý học hành vi, con người thường có xu hướng sợ mất mát nhiều hơn niềm vui. Những ký ức về các đợt thua lỗ trong quá khứ đã để lại "vết sẹo tâm lý", khiến nhiều nhà đầu tư nhìn thị trường bằng sự cảnh giác cao. Dù lý trí nhận ra cơ hội nhưng cảm xúc lo sợ tái diễn thua lỗ vẫn khiến họ chọn đứng ngoài, để bảo toàn thành quả" - bà Chi lý giải.

Một cơ chế khác cũng góp phần định hình hành vi này là khi con người học được một mô hình hành động và từng áp dụng thành công thì thường mặc nhiên xem đó là "hình mẫu chuẩn" cho những quyết định tiếp theo.

Với những nhà đầu tư kỳ cựu, kinh nghiệm giao dịch nhiều năm chính là khung tham chiếu quen thuộc. Tuy nhiên, thị trường chứng khoán luôn biến động khó lường, những công thức từng đúng trong quá khứ có thể trở nên lỗi thời ở thời điểm hiện tại. "Khi bức tranh thị trường thay đổi, kinh nghiệm cũ vô hình trung lại góp phần "neo" tâm lý, giữ họ lại trong vùng an toàn, khiến sự dè dặt lấn át cơ hội" - bà Chi nói.

Để tránh rơi vào bẫy tâm lý đó, ThS Quang Thị Mộng Chi khuyên nhà đầu tư cần học cách kiểm soát cảm xúc và giữ cho mình tâm thế độc lập, không để bị cuốn theo đám đông. Thay vì "mua" nỗi sợ, hãy tập trung vào việc chọn lựa những doanh nghiệp có nền tảng vững chắc, tiềm năng tăng trưởng dài hạn.

"Thị trường chứng khoán không phải cuộc đua ngắn hạn, mà là hành trình đường dài. Trên hành trình đó, người chiến thắng là người đủ kiên nhẫn, kỷ luật, để vượt qua những chiếc "bẫy" do chính tâm lý của mình tạo ra" - chuyên gia này nói.